Strijd tegen tabaksindustrie komt in beslissende fase

De strijd tegen de tabaksindustrie is taai. Wanda de Kanter ondervindt dit meer dan ooit tevoren, nu ze er haar volledige dagtaak van heeft gemaakt. Toch ziet ze lichtpunten. Het eindspel is wel degelijk ingezet, stelt ze. De tabaksindustrie is wanhopig aan het worden.

Het is nu 4 jaar geleden dat De Kanter haar werk als longarts in het Antoni van Leeuwenhoek afschaalde tot een 0-aanstelling om zich volledig te kunnen richten op het ontrafelen van de tabakslobby. Wat beschouwt ze als het belangrijkste wapenfeit sinds die tijd?

“Het burgerinitiatief Nicotinee”, zegt ze direct. “Het succes hiervan is heel bijzonder, want het is geen petitie die mensen anoniem kunnen tekenen. Een burgerinitiatief is de uiterste vorm van democratie om mensen te bewegen iets voor elkaar te krijgen in de Tweede Kamer. Daarvoor moeten de ondertekenaars traceerbaar zijn. 40.000 handtekeningen zijn nodig om het op de Kameragenda te krijgen. Dat is gelukt, veel organisaties zijn afzender: Nederlandse Internisten Vereniging, de Gezondheidskloof, de NVALT en ConsumentenClaim. En heel veel ondertekenaars zoals de KNMG en de gezondheidsfondsen en vele anderen.”

Het succes van Nicotinee leidde tot de opdracht van de Tweede Kamer aan de regering voor onderzoek naar een verbod op de verkoop van alle nicotinehoudende producten voor mensen geboren vanaf 2012, vanaf 1-1-2030. En tot de vraag aan de regering om meer samenwerking tussen handhavende autoriteiten bij de handhaving van de Tabakswet. “Om te laten zien hoe belangrijk we deze zaken vinden – en vooral de maatschappij dit vindt, die nu vrij machteloos staat tegenover de vape-epidemie – houden we de intekening open totdat het ministerie van VWS een besluit heeft genomen. Inmiddels hebben we meer dan 75.000 handtekeningen opgehaald.”

Juridische haalbaarheid

Het verbod op nicotinehoudende producten voor mensen geboren vanaf 2012 betekent dat aan deze groep vanaf 2030 nooit meer nicotinehoudende producten mogen worden verkocht. “Geen rookverbod dus maar een verkoopverbod”, zegt De Kanter. “In Engeland is wetgeving hierover al in een ver stadium. Voor de tweede opdracht – die over handhaving – is het zaak dat daaraan direct invulling wordt gegeven, want anders rookt een derde van de kinderen in 2030 al. Dealers, die rondhangen in de buurt van schoolpleinen, moeten worden aangepakt. Daarvoor is intensieve samenwerking van ouders, schoolbesturen, conciërge en politie nodig.”

Onderzoek heeft aangetoond dat de 2 eisen juridisch haalbaar zijn. “Dit is zo omdat het proportioneel is”, legt De Kanter uit. “En omdat de gezondheidsgevolgen zó groot zijn, zijn het geen voorstellen die door de Europese Commissie goedgekeurd hoeven te worden. De BoerBurgerBeweging en de PVV zien het als betutteling wat we aan het doen zijn, dus we zullen wel nog moeten lobbyen om het allemaal echt beter uit te leggen. Zeker ook omdat de invloed van de tabaksindustrie in de Tweede Kamer – hoewel de aanwezigheid van de tabakslobbyisten daar juridisch niet is toegestaan – nog steeds heel groot is. Ook daarvan gaan we dus werk maken.”

Vapen

Ondertussen is van diverse kanten steeds meer aandacht gegenereerd voor de gevaren van roken en vapen. “Met ‘Artsen slaan alarm’ voerden we campagnes en met het initiatief Vapen #jouwkeuze geven artsen voorlichting op scholen”, vertelt De Kanter. “Hierdoor zullen niet direct minder kinderen gaan vapen, maar het is wel een eerste stap. En het is belangrijk, want 70% van de kinderen die al aan vapen verslaafd zijn, gaan ook roken. Of ze gaan beide doen, soms zelfs in een poging om te stoppen, wat natuurlijk een lousy stopmiddel is. Het is belangrijk dat ouders en scholen het onderwerp aandacht blijven geven. Vapes zijn makkelijk in kleding te verstoppen, ouders merken het vaak pas als het kind al verslaafd is. Toch kunnen ouders, zonder veroordelend te zijn, veel bereiken. En scholen kunnen, net als met smartphones, spelregels afspreken voor leerlingen. Het voorstel voor een leeftijdsverhoging naar 21 is een heel goed plan, als onderdeel van het brede plan van een generatiegebonden verkoopverbod.”

Morele ambitie

Een ander initiatief is de stichting The School for Moral Ambition van geschiedkundige en opiniemaker Rutger Bregman. Die roept mensen op om te kiezen voor een carrière die is gewijd aan de beste oplossingen voor de grootste wereldproblemen. Een van de speerpunten voor het eerste jaar is het onderwerp tabaksindustrie. “Op de Akademie die zich hierop richt, zitten topjuristen, marketeers en consultants”, zegt De Kanter. “Ik ben ambassadeur. De stichting heeft zich ook ingezet voor Nicotinee, wat daaraan een enorme boost heeft gegeven.”

Hoop houden

De Kanter is eerlijk genoeg om te zeggen dat ze gewend is aan verliezen. “Net als bij de patiënten met longkanker die ik behandelde”, zegt ze. “Maar ik ging ook altijd mee in hun hoop. Dat doe ik nu ook in de strijd tegen de tabakslobby. Ik had weliswaar gedacht dat we daarin sneller succesvol zouden zijn, maar misschien is Nicotinee wel de manier waarop we dit wél gaan bereiken. Ook omdat de tabaksindustrie inmiddels duidelijk haar hand heeft overspeeld met de e-sigaret. Iedereen heeft het nu over eindspel, de tabaksindustrie gaat echt ten onder. Ze voert rechtszaken tegen ‘graphic warnings’ op verpakkingen en het verbod op smaakjes bij vapes. Dat is voor mij het teken dat ze echt wanhopig aan het worden is. Daarom zetten we ook de activiteiten van de onderzoeksjournalistiek-website TabakNee voort, om via naming and shaming te bewerkstelligen dat steeds minder mensen zich inzetten voor de tabaksindustrie.”

Rookstop

Recent onderzoek¹ toont aan dat patiënten na een longkankerdiagnose includeren in een rookstopprogramma, hun overleving verbetert. “Vragen of de patiënt rookt en bij bevestiging doorverwijzen naar een rookstopprogramma is 1 minuut werk”, zegt De Kanter. “Ik vind het heel raar dat dit nog niet verplicht in de zorgpaden staat. In een lezing voor Zorginstituut Nederland heb ik hier – in het kader van zinnige zorg – voor gepleit en gelukkig zijn de NVALT en de Federatie Medisch Specialisten hier nu mee bezig. Ook de longkankerscreening moet een verwijzing voor een motiverend gesprek over rookstop als verplicht onderdeel krijgen, anders gaan mensen rokend de scan in en komen ze er ook rokend weer uit. Screening heeft alleen zin als je de kraan dichtdraait.”

Er zijn nog maar weinig artsen die roken. “Zo’n 10%”, zegt De Kanter. “Toch besteden ze in de spreekkamer nog steeds te weinig aandacht aan het onderwerp stoppen met roken. Er is geen DBC voor. Zolang aan stoppen met roken geen geld wordt verdiend, komt de rookstop niet van de grond. Terwijl je er als arts toch intrinsiek gemotiveerd voor zou kunnen zijn, gelet op de afname van postoperatieve complicaties en de verbeterde overlevingscijfers.”

20 minuten

Wat dat laatste betreft is een ander recent onderzoek² relevant, dat aantoont dat 1 sigaret iemand 20 minuten van zijn leven kost. Een krachtig signaal. “Ja, dat zou je denken”, zegt De Kanter. “Maar een dode roker is het goedkoopst voor de curatieve zorg. De maatschappelijke kosten van de gevolgen van roken zijn veel hoger, maar dat zijn andere potjes. Voor het grotere verhaal bestaat te weinig aandacht, terwijl de maatschappelijke gevolgen van roken gigantisch zijn. Veel mensen zijn al vanaf hun 55^ste chronisch ziek door roken en kunnen daardoor niet meer werken. Als je als werkgever je personeel gezond wilt houden, moet er gewoon niet meer gerookt worden. Maar het rare is dat preventie zich keer op keer moet bewijzen, ook financieel, terwijl dat voor de curatieve zorg niet hoeft. Het is zo scheef.”

Ze voegt hieraan toe: “Dat het huidige kabinet bezuinigt op preventie, is dan ook onbegrijpelijk.”

Referenties:

1. 1. Cinciripini PM, Kypriotakis G, Blalock JA, et al. Survival outcomes of an early intervention smoking cessation treatment after a cancer diagnosis. JAMA Oncol. 2024;10:1689-96.
   2. www.iflscience.com