Column: Borrelende vragen en slurpende generatoren

Column door Teun Bousema, malaria-onderzoeker

“Hier zijn de foto’s van vandaag.” Ik bekijk de foto’s van de display van onze twee vriezers in Ouagadougou die me volgens afspraak zijn opgestuurd. Niets aan de hand: de displays geven -87°C en -86°C aan. Na serieuze vriezerproblemen een jaar geleden bezoekt een collega iedere zaterdag en zondag het laboratorium en rapporteert de foto’s in onze WhatsApp-groep. Ik heb inmiddels bijna 200 foto’s van vriezerdeuren ontvangen uit Burkina Faso. Menig psychiater zou een hoogst ongebruikelijke obsessief-compulsieve stoornis vermoeden op basis van het fotomateriaal op mijn telefoon.

In het afgelopen jaar hielpen de weekendfoto’s al tweemaal om onbedoeld ontdooien van studiemateriaal te voorkomen. Geregeld valt de elektriciteit namelijk uit en schiet de noodgenerator niet tijdig te hulp. Dan is het fijn om niet alleen op techniek te vertrouwen, maar er even een mens bij te betrekken die een schakel kan controleren. Uiteraard heeft dat ook zo zijn risico’s. In Tanzania leende een laborant een keer een stekkerdoos uit de vriezerruimte. Hij had deze nodig voor het aansluiten van een beamer en liet met die ondoordachte actie mijn vriezer met kostbare monsters ontdooien. De afhankelijkheid van extreem lage temperaturen heeft een prijs … ook op milieuvlak. Als ik in mijn lab in Nijmegen materialen in de vriezer zet, sta ik daar nauwelijks bij stil. DNA, RNA en plasmamonsters gaan vrij standaard ‘de min 80’ in, vaak voor vele jaren. Voor klinische studies bewaren we materiaal meestal 15 jaar, maar ook andere monsters zijn lastig om weg te gooien. Er zou maar eens een interessante vraagstelling opborrelen nadat je het materiaal vernietigd hebt! Vaak ga ik pas weggooien als er geen ruimte meer is. Maar het reusachtige energieverbruik van dit soort vriezers is natuurlijk ook een goede reden om te gaan uitmesten. Een nieuwe ultra-koude vriezer heeft namelijk een energieverbruik van ongeveer 28 kilowattuur per dag¹, gelijk aan het gemiddelde elektriciteitsverbruik van 2,5 Nederlandse huishoudens.² Als de buitentemperatuur oploopt naar 35°C, niet ongebruikelijk in Burkina Faso, loopt het energieverbruik op tot dat van ongeveer 3,5 Nederlandse huishoudens. En dan hebben wij twee van die vriezers in Ouagadougou! Dat voelt ongemakkelijk als milieubewuste burger. Zeker als je af en toe het lab moet draaien op een slurpende dieselgenerator, is de milieubelasting evident. Die milieubelasting is nauwelijks te compenseren; daar valt eenvoudigweg geen sojamelk tegenop te drinken. Toch kan het naast schuldgevoel ook een gevoel van optimisme oproepen over actiemogelijkheden. Er is immers veel laaghangend fruit. De vriezer op -70°C instellen scheelt al ~37% energie³ en is even veilig voor monsters. Wij ontdekten ook dat een grote hoeveelheid monsters veilig naar de -20°C verplaatst kon worden, waardoor we geen extra vriezer hoefden te kopen (> 90% energiebesparing en uiteraard besparing van aanschafkosten). Voor mijn niet altijd betrouwbare vriezers in Burkina Faso is het mogelijk om het transport van monsters naar Nederland zo snel mogelijk te doen. Daar staan ze veiliger en zijn vriezers efficiënter. Af en toe biedt het zelfs mogelijkheden om een vriezer in Ouagadougou een paar maanden uit te zetten. Dat scheelt niet alleen elektriciteit, maar ook verplichte weekendtripjes naar het lab en de uitwisseling van dodelijk saaie foto’s van temperatuurdisplays.

Bronnen:

1. Gumapas & Simons. Factors affecting the performance, energy consumption, and carbon footprint for ultra low temperature freezers: Case study at the National Institutes of Health. doi: 10.1504/WRSTSD.2013.050786
2. https://www.milieucentraal.nl/energie-besparen/snel-besparen/grip-op-je-energierekening/gemiddeld-energieverbruik/
3. Beresini, et al. Ultra-Low Temperature Freezers: Opening the Door to Energy Savings in Laboratories. www.etcc-ca.com