Hart- en vaatziekten worden bij vrouwen vaak minder goed herkend dan bij mannen. Hierdoor lopen zij soms jarenlang rond met klachten zonder passende diagnose en behandeling. Huisartsen en zorgverleners op de huisartsenpost kunnen een belangrijke rol spelen bij het herkennen, doorverwijzen én begeleiden van patiënten met deze klachten. In dit interview gaat cardioloog Suzette Elias-Smale (Radboudumc) in op de verschillende aspecten van het ‘vrouwenhart’ en de rol die de huisarts hierin kan spelen.
Elias-Smale is gespecialiseerd in cardiale beeldvorming en aandoeningen van hart en vaten die vaker bij vrouwen voorkomen, zoals coronaire vaatdysfunctie en spontane coronairdissectie. “Toen ik in 2012 mijn opleiding tot cardioloog afrondde en in de kliniek begon, was er nog weinig bekend over man/vrouw-verschillen in de cardiologie. Mijn collega Angela Maas (emeritus hoogleraar Cardiologie, Radboudumc) zette zich destijds al in voor het vrouwenhart. Ik vond dat inhoudelijk interessant én had het gevoel dat ik op dit onderwerp echt een verschil kon maken. Mijn interesse was gewekt. In 2015 zette ik samen met haar een kliniek op voor patiënten met pijn op de borst zonder vernauwingen in de kransslagvaten, zoals spasmen van de kransslagvaten. Deze ziekten komen vaker bij vrouwen voor, maar kunnen ook bij mannen voorkomen. Daarnaast zet ik mij als lid van de werkgroep Gender van de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC) in voor meer aandacht voor man/vrouw-verschillen bij patiënten met hart- en vaatziekten.”
Niet spreken over het ‘vrouwenhart’
De term ‘vrouwenhart’ gebruikt Elias-Smale overigens liever niet. “Ik benadruk liever dat de prevalentie en uiting van bepaalde hart- en vaatziekten verschilt tussen mannen en vrouwen. Zo komen coronaire vaatdysfunctie en spontane coronairdissectie vaker voor bij vrouwen van middelbare leeftijd, terwijl mannen en vrouwen na de menopauze vaker last hebben van atherosclerose van de kransslagvaten. Maar bij beide geslachten en zowel op middelbare als oudere leeftijd moeten we alert zijn op de verschillende ziektebeelden.”
Lastig te herkennen
Wat maakt dat hart- en vaatziekten bij vrouwen minder goed herkend worden dan bij mannen? Om dit uit te leggen zoomt Elias-Smale in op de aandoening coronaire vaatdysfunctie (zie kader). “Patiënten met deze aandoening presenteren zich vaak niet met het klassieke beeld van angina pectoris door atherosclerose, waarbij pijn op de borst uitgelokt door inspanning centraal staat. Een groot deel van de patiënten heeft wel degelijk pijn op de borst, maar het komt ook regelmatig voor dat pijn tussen de schouderbladen, in de kaken, in de armen of het gevoel van een ‘band om de borst’ centraal staat. Vrouwen geven dan bijvoorbeeld aan dat zij het gevoel hebben dat hun BH te strak zit. Daarnaast hebben veel patiënten last van benauwdheid, vermoeidheid en concentratieproblemen. Anders dan bij patiënten met atherosclerose van de kransslagvaten zijn de klachten ook niet altijd gerelateerd aan inspanning. Regelmatig treden ze juist op ná inspanning of in rust, na emotionele stress of worden ze uitgelokt door hartkloppingen. Tot slot wisselen de klachten en de intensiteit hiervan vaak over de tijd. Soms gaat het wekenlang goed, dan weer heeft iemand elke dag veel last.”
Een tweede aspect dat herkenning lastig maakt is de manier waarop patiënten hun klachten beschrijven. “Vooral vrouwelijke patiënten zijn soms wat wolliger in hun taalgebruik én bedenken soms zelf al een oorzaak voor de klachten, zoals de overgang of een druk gezinsleven. Hierdoor word je als arts soms op het verkeerde been gezet.”
“Tot slot spelen, naast de klassieke risicofactoren voor hart- en vaatziekten zoals hypertensie, hypercholesterolemie en roken, ook andere factoren een rol. Denk bijvoorbeeld aan migraine in de voorgeschiedenis, zwangerschapshypertensie, een vroege overgang en auto-immuunziekten zoals reuma.”
Belangrijke rol voor de huisarts
De huisarts kan een belangrijke rol spelen bij het herkennen van patiënten met coronaire vaatdysfunctie. “Wees tijdens de anamnese alert op het specifieke klachtenpatroon dat hoort bij deze aandoening en vraag goed door. Welke klachten heeft iemand precies, wanneer treden die op en hoe vaak? Informeer daarnaast ook in brede zin naar de risicofactoren voor deze aandoening.
Bij een verdenking op coronaire vaatdysfunctie kun je vervolgens 2 dingen doen. Allereerst is het belangrijk om de patiënt door te verwijzen naar de cardioloog. Sinds enkele jaren kunnen wij, met behulp van een coronaire functietest, een betrouwbare diagnose stellen (zie kader). Een tweede optie is om de patiënt alvast, in afwachting van een diagnose, te behandelen met vaatverwijdende middelen zoals calciumantagonisten, langwerkende nitraten en een nitroglycerinespray onder de tong. Het is niet nodig om bij alle patiënten een coronaire functietest te doen, maar het is wel belangrijk om obstructief coronairlijden uit te sluiten, bijvoorbeeld met een CT-scan van de kransslagvaten. ”
De huisarts kan ook een rol spelen in de begeleiding van patiënten die al een diagnose hebben. “Op dit moment is het vooral de cardioloog die patiënten met coronaire vaatdysfunctie behandelt en begeleidt. Maar zeker bij mildere vormen van de ziekte zouden de huisarts en andere eerstelijnszorgverleners hier ook een rol in kunnen spelen. Denk bijvoorbeeld aan psychosociale begeleiding, ondersteuning bij leefstijlverandering en stressmanagement, fysiotherapie of ergotherapie. In Nijmegen onderzoeken we momenteel of we transmurale afspraken kunnen maken over deze patiëntengroep. Op termijn zouden we dat graag landelijk willen implementeren.”
Ook op de huisartsenpost alert
Naast huisartsen kunnen ook zorgverleners op de huisartsenpost een belangrijke rol spelen bij het herkennen van hartklachten bij vrouwen. Elias-Smale: “Bij een jonge vrouw met acute pijn op de borst en benauwdheid wordt niet altijd aan een myocardinfarct gedacht. Toch is het goed mogelijk dat dit wel het geval is, bijvoorbeeld als gevolg van een spontane coronairdissectie. Bij dit ziektebeeld, dat vooral voorkomt bij vrouwen jonger dan 50 jaar, ontstaat een scheur in de vaatwand van een coronairarterie. Hierdoor kan zich bloed ophopen in de vaatwand, waardoor een vals lumen en occlusie van het vat en dus een myocardinfarct ontstaat. Daarnaast zijn er natuurlijk ook jonge vrouwen die een myocardinfarct krijgen als gevolg van atherosclerose. Bijvoorbeeld omdat zij familiair belast zijn of jarenlang gerookt hebben. Hoewel een myocardinfarct bij deze groep minder vaak voorkomt, is het dus wel belangrijk om acute thoracale klachten serieus te nemen. Schrijf de klachten niet te snel toe aan een probleem met de spieren, de ribben of stress.”
Samen verschil maken
“De afgelopen jaren zijn er al grote stappen gemaakt in de diagnose en behandeling van hart- en vaatziekten die vaker bij vrouwen voorkomen. Als cardiologen en huisartsen samen inzetten op het herkennen, diagnosticeren en behandelen van deze aandoeningen kunnen we nog meer verschil maken.”
Wat is er aan de hand bij coronaire vaatdysfunctie?
Coronaire vaatdysfunctie is een verzamelnaam voor spasmen van de grote of kleine coronairvaten, een verminderde dilatatiecapaciteit of een verhoogde weerstand van de kleine coronairvaten. Dit leidt tot een verminderde doorbloeding van de hartspier, met als belangrijkste klachten pijn op de borst, benauwdheid en vermoeidheid. Deze klachten kunnen leiden tot een belangrijk verminderde kwaliteit van leven. Daarnaast kunnen, bij een klein deel van de patiënten, ernstige ritmestoornissen of een myocardinfarct optreden.
De diagnose coronaire vaatdysfunctie kan sinds enkele jaren gesteld worden met behulp van een coronaire functietest. Dit onderzoek vindt plaats tijdens een hartkatheterisatie. Voor de functietest dient de interventiecardioloog respectievelijk acetylcholine en adenosine toe om spasmen, dilatatie en weerstand van de coronairvaten te onderzoeken. Waar patiënten een aantal jaar geleden alleen in het Radboudumc en Amsterdamumc terecht konden voor een dergelijk onderzoek, zijn er momenteel zo’n 20 ziekenhuizen door heel Nederland die deze test uitvoeren.
Meer weten?
- Bekijk de volgende informatiefilmpjes van de NVVC (ook voor patiënten):
Coronaire functietest bij pijn op de borst
Behandeling coronaire vaatdysfunctie
- Bekijk de NVVC-Leidraad Pijn op de borst zonder obstructief coronairlijden
- Volg de e-learning ‘Pijn op de borst zonder obstructief coronairlijden (INOCA)’