Hoewel de hiv-zorg in Nederland van hoge kwaliteit is, zijn er zeker nog mogelijkheden voor verdere optimalisatie. Elke persoon met hiv is immers uniek. Zo hebben ouderen met hiv bijvoorbeeld specifieke behoeften en kenmerken die een op hen afgestemde aanpak vereisen. Een meer gepersonaliseerde benadering kan bijdragen aan betere zorgresultaten en een hogere kwaliteit van leven.
Nederland heeft een uniek systeem van monitoring en rapportage van data
Naar schatting leven in Nederland circa 25.000 mensen met hiv. Deze groep mensen is zeer divers en omvat mannen, vrouwen, transpersonen, jongeren, ouderen, mensen met een hetero-, homo- of biseksuele voorkeur, net gediagnosticeerd met hiv of al jaren bekend met het virus en migranten afkomstig uit alle windstreken. Een belangrijke manier om inzichten te krijgen in hun behoeften en kenmerken is hiv-monitoring en rapportage. Nederland kent – als enige land ter wereld – een uniek systeem waarin op gestructureerde wijze langdurige gegevens over uiteenlopende aspecten van hiv-infectie en -behandeling worden verzameld. De Stichting HIV Monitoring (SHM) monitort en rapporteert in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) al decennialang trends betreffende alle aspecten van hiv-infectie. In samenwerking met alle Nederlandse hiv-behandelcentra worden hoge kwaliteit (gecodeerde) data van mensen met hiv in zorg verzameld, vanzelfsprekend na expliciete toestemming van betrokkenen. Op deze manier kan SHM de populatie van mensen met hiv en de behandeluitkomsten in Nederland volledig in kaart brengen.1
Inzicht in effectiviteit behandeling en verspreiding hiv in diverse groepen
Door continue monitoring krijgen zorgverleners inzicht in de effectiviteit van behandelingen en de verspreiding van hiv in verschillende populaties. Een belangrijk aspect van hiv-monitoring is het volgen van de hiv-zorgcontinuüm: van diagnose tot behandeling en onderdrukking van de viral load (gedefinieerd als < 200 virusdeeltjes per milliliter bloed). In 2023 had 92% van de gediagnosticeerde en in zorg zijnde mensen met hiv in ons land een onderdrukte viral load. Dit betekent niet alleen betere gezondheidsuitkomsten voor mensen op individueel niveau (met het onderdrukken van de vermenigvuldiging van het virus kan de gezondheid zich herstellen), maar ook een verminderde kans op verdere verspreiding van het virus.1 Mensen met een onderdrukte viral load kunnen het virus niet overdragen. Dat betekent N = N (niet meetbaar = niet overdraagbaar), een statement dat wereldwijd wordt uitgedragen.2
Levensverwachting
De levensverwachting van mensen met hiv is sinds de komst van de antiretrovirale therapie (ART)-combinatietherapie sterk verbeterd, en bij recent gediagnosticeerde en effectief behandelde personen vergelijkbaar met die van de algemene Nederlandse bevolking. In het ART-tijdperk is het aantal aids-definiërende infecties en maligniteiten aanzienlijk gedaald, maar de morbiditeit en mortaliteit door niet-aids gerelateerde aandoeningen (o.a. nier- en leverziekten, diabetes, hartinfarcten, beroertes, niet-aids gerelateerde maligniteiten en osteoporose) is juist gestegen.1
Ouderen vormen een belangrijke groep binnen de hiv-populatie
Van de diverse groepen mensen met hiv vormen ouderen een aanzienlijke populatie. Een snelle blik op de samenstelling en omvang van de diverse groepen mensen met hiv in Nederland leert dat 57% van de mensen met hiv 50 jaar of ouder is; 28% is zelfs ouder dan 60 jaar of ouder (figuur 1).1
Trends hiv-diagnose
Er lijkt een trend te zijn naar een hogere leeftijd waarop mensen de diagnose hiv krijgen. Was de mediane leeftijd in 2002 bij diagnose 36 jaar, in 2023 was dit gestegen naar 39 jaar. Tussen 2002-2023 was 19% van de mensen met een hiv-diagnose 50 jaar of ouder; in 2023 lag dit percentage op 26%, een forse stijging.1
Late diagnose blijft problematisch
In de periode tussen 2021 en 2023 werd 46% van de mensen gediagnosticeerd in een laat stadium van hiv (gedefinieerd als CD4 < 350 cellen/mm3 en/of gelijktijdige aids-diagnose en de hiv-test wijst niet op een recent opgelopen hiv-infectie). Ouderen lopen een groter risico op een late hiv-diagnose; naarmate de leeftijd stijgt, neemt het aandeel mensen met een late hiv-diagnose toe (figuur 2).1
Oudere mensen met hiv betekent ook meer comorbiditeit
Naarmate mensen met hiv ouder worden, neemt de prevalentie van diverse vormen van comorbiditeit toe. Dit is deels te verklaren door veroudering, maar ook door factoren die specifiek zijn voor hiv en de behandeling ervan.1
Cardiovasculaire (CV) aandoeningen
De sterfte onder mensen met hiv is in toenemende mate het gevolg van niet-aids gerelateerde oorzaken; niet-aids gerelateerde maligniteiten en CV-ziekte zijn hierbij de meest voorkomende oorzaken. Gebleken is dat – hoewel de ruwe incidentie van CV-ziekte en diabetes mellitus bij zowel mannen als vrouwen met hiv relatief stabiel is gebleven – de naar leeftijd gestandaardiseerde incidentie voor CV-ziekte bij beide seksen na verloop van tijd is afgenomen. Wat betreft secundaire CV-ziekte-events blijkt er voor mannen mettertijd sprake te zijn van een afgenomen risico, maar een toegenomen risico voor vrouwen. De prevalentie van coronaire arteriële ziekte (waaronder myocardinfarct en angina pectoris) is bij mannen en vrouwen met hiv redelijk vergelijkbaar met de referentiewaarden in de algemene bevolking (voor alle leeftijden).1
Nierinsufficiëntie en chronische nierziekten (CKD)
De afgelopen jaren steeg de incidentie van nieuw-gediagnosticeerde CKD onder mensen met hiv, vooral bij ouderen. Ouder worden en traditionele risicofactoren vormen de belangrijkste redenen van de toename in CKD. Andere risicofactoren voor CKD zijn onder andere vrouwelijk geslacht, laag CD4 (< 350 cellen/mm3) en een Nederlandse afkomst. Daarnaast kunnen bepaalde hiv-medicijnen de nierfunctie beïnvloeden, hoewel sommige effecten reversibel zijn. Bij mannen daalde het percentage met normale nierfunctie van 74,5% in 2007 naar 41,5% in 2023, een trend die ook bij vrouwen zichtbaar was.1 Deze afname van het aantal mensen met een normale nierfunctie in de loop der tijd is gedeeltelijk het gevolg van ouder worden van de mensen in zorg (met het stijgen van de leeftijd daalt namelijk de geschatte glomerulaire filtratiesnelheid (eGFR)).1
Andere zorgbehoefte
Als gevolg van de aanwezigheid van deze en andere vormen van comorbiditeit en ouderdom gerelateerde aandoeningen, heeft de oudere mens met hiv een andere zorgbehoefte dan jongeren. Regelmatige screening en multidisciplinaire zorg zijn cruciaal om de impact van comorbiditeit en polyfarmacie te verminderen. Daarnaast blijft het psychologische en sociale welzijn van de oudere mens met hiv een belangrijk aandachtspunt.1
Conclusie
Hiv-monitoring vervult – bezien vanuit een holistisch perspectief – een belangrijke rol in de hiv-zorg. De data die SHM verzamelt, illustreren duidelijk dat de hiv-populatie veel verschillende groepen telt. Behalve algemene gegevens over de totale hiv-populatie worden per groep tevens specifieke inzichten bijgehouden, zoals de mate van comorbiditeit bij ouderen met hiv. Deze inzichten helpen om de zorg beter op deze groepen af te stemmen en daarmee mogelijk bij te dragen aan (betere) kwaliteit van leven.
Over SHM en het HIV Monitoring Report1
Doelstelling SHM
- Het bevorderen van de kennis en het begrip van alle relevante aspecten van een hiv-infectie, inclusief comorbiditeiten en co-infecties, bij mensen met hiv die in zorg zijn in Nederland.
Jaarlijks rond Wereld AIDS Dag op 1 december brengt SHM het Engelstalige HIV Monitoring Report en een Nederlandstalige samenvatting uit.
Meer weten? Klik hier.
Referenties
- Van Sighem AI, Wit FWNM, Boyd AC, et al. Moitoring Report 2024. Human Immunodeficiency Virus (HIV) Infection in the Netherlands. Amsterdam: Stichting hiv monitoring, 2024.
- The Lancet HIV. U=U taking off in 2017. Lancet HIV. 2017;4(11):e475.
Mr. Constance de Koning, wetenschapsjournalist
Deze bijdrage is mogelijk gemaakt door ViiV Healthcare
Van Asch van Wijckstraat 55H, 3811 LP, Amersfoort.
Het artikel is bedoeld ter informatie en educatie en beschikbaar voor zorgverleners. Bovenstaande is uitgevoerd in opdracht van ViiV Healthcare; de uitkomsten kunnen niet gezien worden als behandeladvies. Alle rechten zijn voorbehouden.
NP-NL-HVX-ADVR-250001 | Maart 2025. Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel, neem dan contact op met ViiV Healthcare via https://viivexchange.com/en-nl/contact/.