Tot voor kort hadden patiënten met keratoconus weinig behandelopties, maar nu is er een nieuwe techniek beschikbaar: Topography-guided Custom Ablation Treatment (TCAT). Refractiechirurg Robin Ollivier (MUMC+) voerde in juli 2025 de eerste TCAT-behandeling in Nederland uit en vertelt over de achtergrond en wat deze behandeling kan betekenen voor patiënten.
Waar klassieke refractieve lasers vooral worden gebruikt om bij gezonde ogen de brilsterkte te corrigeren, heeft TCAT een heel ander uitgangspunt, zo legt Ollivier uit. “Bij keratoconus is het hoornvlies onregelmatig vervormd en dat leidt tot wazig of dubbelzien. Het doel van de TCAT-behandeling is niet dat de patiënt zonder bril kan zien, maar dat het hoornvlies een normalere vorm krijgt zodat de kwaliteit van het zicht mét bril of contactlenzen beter wordt dan voorheen.” Dit maakt de berekeningen en planning van de ingreep een stuk complexer. “Doordat het hoornvlies regelmatiger wordt gemaakt, verandert óók de brilsterkte. Hierbij zoeken we steeds naar de balans: zo min mogelijk weglaseren, maar wel maximaal resultaat.”
Wie komt in aanmerking?
Niet iedere patiënt met keratoconus kan worden behandeld met TCAT; het is vooral bedoeld voor patiënten met een milde tot matige vorm van keratoconus die geen scleralenzen (meer) kunnen dragen. “Vaak zijn dat mensen die met een gewone bril niet goed zien omdat het hoornvlies te vervormd is.” Ook wordt gekeken of een patiënt al eerder een cross-linkingbehandeling heeft gehad, waarbij het hoornvlies kunstmatig wordt verstevigd. “Als het hoornvlies al gecross-linked is, moet je bij het ablatieprofiel rekening houden met andere parameters”, zegt Ollivier. “Dat is een stevigere cornea, en dat beïnvloedt het laserresultaat.”
Het verloop van de behandeling
De ingreep zelf is kort en pijnloos. “De patiënt kijkt gedurende 40 tot 60 seconden in een groen lichtje. Daarna gaan ze naar huis. Na een half uur beginnen de ogen te prikken of te tranen. Dat duurt meestal 2 à 3 dagen.” Het herstel qua zicht duurt iets langer dan bij een standaard fotorefractieve keratectomie-laserbehandeling, omdat de genezing sterk afhankelijk is van de epitheelremodellering, de manier waarop het hoornvliesoppervlak zich herstelt. “Bij een oppervlaktebehandeling zie je tot 6 maanden na de ingreep nog verbetering”, legt Ollivier uit. “Een week na de TCAT-behandeling is er op de scan al winst te zien, maar patiënten merken dat pas echt na 6 weken tot 3 maanden. Een patiënt zei een week na de behandeling: ‘Het zicht is nog niet goed, maar ik zie tenminste niet meer dubbel.’ Dat zegt alles”, vertelt Ollivier. De meeste patiënten ervaren het herstel als goed te doen. “Deze mensen zagen vaak al slecht voor de ingreep”, stelt Ollivier. “Dus de tijdelijke beperking valt hen mee.”
Resultaten uit onderzoek
De eerste ervaringen met TCAT in Nederland zijn positief en sluiten aan bij de internationale data. In een studie waarin 600 ogen werden onderzocht, bleek dat 54% van de patiënten zonder bril beter zag dan voorheen, 34% geen verschil merkte en 12% iets slechter zonder bril zag, maar die laatste groep dan wel beter zag mét bril dan voorheen.1
De TCAT-behandeling: resultaten op lange termijn1
Kundu et al. evalueerden de resultaten op de lange termijn (10 jaar) van een gecombineerde behandeling van TCAT met corneale cross-linking(CXL) bij patiënten met keratoconus.
- 600 ogen / n = 522;
- Maximale verwijdering van het hoornvliesweefsel: 50 µm na verwijdering van het epitheel;
- Versnelde CXL na laserbehandeling in het centrale deel van het hoornvlies.
Resultaten
- Na 10 jaar follow-up bleken zowel de ongecorrigeerde als de gecorrigeerde gezichtsscherpte significant verbeterd;
- Keratometrie, de lagere en hogere orde aberraties (zoals defocus, coma en sferische aberratie) waren duidelijk verminderd;
- Alle tomografische metingen lieten een regelmatiger hoornvlies zien;
- Bij 1% van de ogen trad een afvlakking > 5 dioptrieën op;
- Slechts 2 van de 600 ogen (0,003%) vertoonden na verloop van tijd weer progressie en kregen een herhaalde CXL-behandeling.
Conclusie
De combinatie TCAT + CXL is een veilige en langdurig effectieve behandeling voor keratoconus en geeft blijvende verbetering van het gezichtsvermogen en een regelmatiger voorstehoornvliesoppervlak met een duidelijke afname van optische vervormingen.
Risico’s en veiligheid
Zoals bij elke ooglaserbehandeling bestaan er ook bij de uitvoering van TCAT-behandeling risico’s, al zijn die beperkt. “De standaardrisico’s zijn wondgenezing en infectie, maar die liggen niet hoger dan bij andere procedures”, weet Ollivier. Een veelgestelde vraag is of het hoornvlies na de ingreep verder kan verzwakken. “In de studie van Kundu et al. was het percentage progressie 0,003%. Bij normale postcross-linkingbehandelingen ligt dat rond 7%. Dat verschil is dus enorm.” Een mogelijke verklaring hiervoor is dat TCAT alleen bij mildere vormen van keratoconus wordt uitgevoerd, en soms zelfs op ogen die al verstevigd zijn door cross-linking.
Pionierswerk in de Benelux
In Nederland en België is TCAT-behandeling nog nieuw; de eerste behandelingen zijn pas recentelijk uitgevoerd. “We hebben nu 2 patiënten behandeld en er staan er nog 3 op de wachtlijst. Het is echt pionierswerk.” Veel oogartsen zijn nog niet bekend met de TCAT-techniek. “Het is ook een beetje een mindshift”, denkt Ollivier. “Keratoconus werd traditioneel in 2 fasen behandeld: eerst stabilisatie met cross-linking, gevolgd door het slechte zicht houden zoals het is of het uitvoeren van een hoornvliestransplantatie. Nu hebben we nieuwe opties om ook het zicht daadwerkelijk te verbeteren. Bij een patiënt die niet goed ziet en scleralenzen niet verdraagt, denk dan aan TCAT. Stuur de topografie naar ons door. Dan kunnen wij beoordelen of hij geschikt is.”
Patiënten zelf zijn vaak zeer gemotiveerd. “Sommigen overwegen zelfs naar het buitenland te gaan”, zegt ze. “Ik sprak iemand die van zijn arts in Egypte hoorde dat deze behandeling een optie was. Helaas was dat een te vergevorderde keratoconus; geen geschikte kandidaat dus. Maar het laat zien hoe groot de behoefte is.” Voor mensen met keratoconus betekent TCAT een nieuwe kans. “Deze patiënten hebben 20 jaar lang te horen kregen dat er niets mogelijk was”, zegt Ollivier. “Nu kunnen we eindelijk iets doen. Voor het eerst in lange tijd kunnen we zeggen: er is hoop.”
Referentie:
- Kundu G, Khamar P, Modak D, et al. Simultaneous Topography-guided Custom Ablation With Corneal Cross-linking for Keratoconus: 10-Year Prospective Outcomes. J Refract Surg. 2023;39:759-66.