Zorgverleners enthousiasmeren en ondersteunen met een tool voor infectiepreventie op maat

De wereldwijde toename in antimicrobiële resistentie is een zorgwekkend risico voor de Nederlandse gezondheidszorg. Infectiepreventie is van groot belang om dit risico te verminderen, maar wordt onvoldoende nageleefd, met name door artsen. Om deze naleving te verbeteren zullen arts–microbioloog dr. Rosa van Mansfeld (Amsterdam UMC) en collega’s een tool ontwikkelen die afdelingen Infectiepreventie en zorgverleners ondersteunt bij de lokale implementatie en uitvoering van infectiepreventiemaatregelen.

Wereldwijd is antimicrobiële resistentie (AMR) een snel toenemend probleem in de gezondheidszorg.¹ “Dit is een zorgelijke ontwikkeling die onder andere wordt veroorzaakt door het wijde gebruik van antimicrobiële middelen in de zorg, maar ook in de veeteelt en land- en tuinbouw. Gelukkig hebben we in Nederland de bevoorrechte positie dat we de incidentie van AMR lager hebben kunnen houden dan in de rest van de wereld.² Door ons actieve ‘search and destroy’-beleid is de incidentie van infecties met meticilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA) bijvoorbeeld laag.³ Tegelijkertijd zou het naïef zijn om te denken dat we in deze tijd van enorme globalisering AMR buiten de deur kunnen houden. De laatste jaren zien we dan ook dat de incidentie van AMR in Nederland weliswaar laag is, maar tegelijkertijd iets toeneemt. Toen ik in opleiding was tot arts-microbioloog was het uitzonderlijk als we een extended spectrum beta-lactamases (ESBL)-producerende bacterie, een Gram-negatieve bacterie die resistent is tegen onder andere cefalosporine, te zien kregen. Tegenwoordig is 5 tot 7% van de mensen drager van deze soort bacteriën en zijn ook carbapenem-resistente bacteriën niet meer bijzonder. Enige tijd geleden hadden we in het ziekenhuis bijvoorbeeld te maken met de uitbraak van een carbapenem-resistente bacterie op de afdeling Hematologie. Helaas bleken onze resterende behandelopties dusdanig beperkt en de beschikbaarheid van werkende middelen zo klein, dat we naar België moesten uitwijken om een antimicrobieel middel op te halen waartegen de bacteriën niet resistent waren. Kortom, ook in Nederland zien we een toename in het aantal infecties met resistente micro-organismen. Gelukkig komen er ook hoopgevende geluiden van klinische studies naar nieuwe antimicrobiële middelen”, aldus Rosa van Mansfeld. 

Ziekenhuizen als hubs

Volgens Van Mansfeld spelen ziekenhuizen een grote rol bij de verspreiding van resistente micro-organismen. “In Griekenland hebben de ziekenhuizen bijvoorbeeld te maken met zeer resistente Acinetobacters die niet zo pathogeen zijn en meestal geen infectie veroorzaken, maar bij kwetsbare patiënten wel zo goed als onbehandelbare infecties kunnen veroorzaken. Een van de oorzaken van dergelijke endemieën is het feit dat de basiszorg in landen als Griekenland niet optimaal is. Er liggen vaak meerdere patiënten op één kamer, en soms zelfs in één bed, en een beperkt aantal verpleegkundigen moet meestal voor een groot aantal patiënten zorgen. Een ander voorbeeld zijn de ziekenhuizen in crisisgebieden, zoals in Oekraïne, waar oorlogsslachtoffers worden behandeld die geïnfecteerd of gekoloniseerd raken met resistente bacteriën. Dergelijke ziekenhuizen functioneren dan ook vaak als hubs voor resistente micro-organismen.^4,5 Wereldwijd heeft 1 op de 7 opgenomen patiënten een infectie opgelopen in het ziekenhuis, in Nederland is dit 1 op de 15 patiënten.^6,7 Uit onderzoek blijkt dat je 30-70% van deze infecties kunt voorkomen door infectiepreventie in het ziekenhuis te verbeteren.^8,9 Denk dan bijvoorbeeld aan het toepassen van handhygiëne op de juiste momenten, het kort houden van nagels en het vermijden van horloges en sierraden. Daarom houd ik me onder andere bezig met de vraag hoe het komt dat we al heel lang weten dat deze hygiëne zo belangrijk is, maar het in ziekenhuizen toch niet altijd lukt om die basishygiëne op orde te hebben.” 

Infectiepreventie 

Naast de richtlijnen voor infectiepreventie (zie kader) dragen ook de afdelingen Infectiepreventie in ziekenhuizen bij aan het voorkomen, opsporen en bestrijden van infecties bij patiënten en zorgverleners. “Voor de preventie van infecties richten deze afdelingen zich vooral op verpleegkundigen, omdat zij de meeste contactmomenten hebben met de patiënten. Tegelijkertijd valt op dat artsen doorgaans lastiger te bereiken zijn en de richtlijnen voor infectiepreventie minder naleven, terwijl ook zij meerdere contacten hebben met een veelvoud aan patiënten en bovendien een voorbeeldfunctie hebben. Als je dan onderzoekt wat de redenen achter dit gedrag zijn dan komt onder andere naar voren dat de artsen meestal de beste bedoelingen hebben, maar zichzelf kunnen overschatten in het naleven van de richtlijnen.¹⁰ Uit een literatuuronderzoek naar de determinanten van het gedrag van artsen ten aanzien van infectiepreventie bleek dat deze determinanten eigenlijk maar weinig verschillen van die van andere zorgverleners.¹¹ Dat betreft dan bijvoorbeeld het krijgen van feedback, de aanwezigheid van een rolmodel, een ‘champion’ op de afdeling, culturele aspecten en het faciliteren van goed gedrag door de omgeving. Uit interviews bleek echter dat artsen door het karakter van hun opleiding en functie dermate gewend zijn om zelf logisch na te denken en een kritische houding aan te nemen, dat ze de richtlijnen naar eigen inzicht interpreteren. Hierdoor nemen ze besluiten over infectiepreventie op een andere manier dan bijvoorbeeld verpleegkundigen die meer gewend zijn om protocollen op te volgen. Dat is op zich prima als de risico’s maar goed worden ingeschat en beperkt. Zelf vind ik het interessant om te kijken hoe we alle zorgverleners dusdanig kunnen enthousiasmeren en activeren dat infectiepreventie een routine wordt”, vertelt Van Mansfeld. 

ZonMw-project

Om de naleving van infectiepreventiemaatregelen door artsen en andere zorgverleners in ziekenhuizen te verbeteren schreven Van Mansfeld en collega’s een projectvoorstel dat door ZonMw gehonoreerd werd en afgelopen november van start ging.¹² Van Mansfeld: “In dit project willen we de lokale context en cultuur van ziekenhuizen en afdelingen meenemen in de strategie om het gedrag rond infectiepreventie te veranderen. Hiervoor zullen we een tool ontwikkelen die afdelingen in samenwerking met de afdeling Infectiepreventie kunnen gebruiken om de lokale barrières van infectiepreventie in specifieke werksettings te verminderen of weg te nemen. Het project bestaat uit 2 delen, waarbij we in het eerste deel samen met een multidisciplinaire klankbordgroep van artsen en deskundigen op het gebied van infectiepreventie zullen evalueren welke evidence-based strategieën de grootste kans van slagen hebben om de infectiepreventie door artsen te verbeteren. Op grond daarvan zullen we een vragenlijst opstellen en rondsturen naar 200 artsen die in een Nederlands ziekenhuis werkzaam zijn. Op grond van hun antwoorden zullen we de tool ontwikkelen en vervolgens in het tweede deel van het project testen op in totaal 4 verschillende afdelingen in het Amsterdam UMC, Leids Universitair Medisch Centrum en het Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. Hierbij zullen we onderzoeken of afdelingen Infectiepreventie met behulp van de tool inderdaad in staat zijn om elke afdeling een advies op maat te geven om de infectiepreventie te verbeteren en tegelijkertijd de zorgverleners zo min mogelijk te belasten.” 

Richtlijnen infectiepreventie

In Nederland worden de richtlijnen voor infectiepreventie tegenwoordig opgesteld door het Samenwerkingsverband Richtlijnen Infectiepreventie (SRI), waarin onder andere de Federatie Medisch Specialisten (FMS), het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en de Vereniging voor Hygiëne & Infectiepreventie in de Gezondheidszorg (VHIG) participeren. Er zijn diverse richtlijnen gepubliceerd voor infectiepreventie in de medisch-specialistische zorg, de langdurige zorg en de publieke gezondheidszorg.¹³ 

Referenties:

1. WHO. Global antimicrobial resistance and use surveillance system (‎GLASS)‎ report: 2022
2. RIVM. NethMap 2023. Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands in 2022 / MARAN 2023. Monitoring of Antimicrobial Resistance and Antibiotic Usage in Animals in the Netherlands in 2022
3. SRI Richtlijnen. MRSA Module 1
4. Witteveen S, Hans JB, Izdebski R, et al. Dissemination of extensively drug-resistant NDM-producing Providencia stuartii in Europe linked to patients transferred from Ukraine, March 2022 to March 2023. Euro Surveill. 2024;29:2300616. 
5. Verkaik NJ, Wielders CCH, den Boer H, et al. Antimicrobial susceptibility to last-resort antibiotics in carbapenemase-producing bacteria from Ukrainian patients. Microbiol Spectr. 2024;12:e0114224. 
6. RIVM. Referentiecijfers 2020 t/m 2024: Prevalentieonderzoek zorginfecties ziekenhuizen PREZIES – versie: januari 2025 Documentversie: 1.1
7. Bearman G, Doll M, Cooper K, et al. Hospital infection prevention: How much can we prevent and how hard should we try? Curr Infect Dis Rep. 2019;21:2. 
8. Harrington G, Watson K, Bailey M, et al. Reduction in hospitalwide incidence of infection or colonization with methicillin-resistant Staphylococcus aureus with use of antimicrobial hand-hygiene gel and statistical process control charts. Infect Control Hosp Epidemiol. 2007;28:837-44. 
9. Grayson ML, Stewardson AJ, Russo PL, et al. Effects of the Australian National Hand Hygiene Initiative after 8 years on infection control practices, health-care worker education, and clinical outcomes: a longitudinal study. Lancet Infect Dis. 2018;18:1269-77. 
10. Schutte M, Dekker M, Sikkens J, et al. Between heuristic and deliberative thinking: a multi-center qualitative study of physicians’ decision-making in infection prevention practice. Antimicrob Resist Infect Control. 2025;14:50. 
11. Schutte M, van Mansfeld R, de Vries R, et al. Determinants of compliance with infection prevention measures by physicians: a scoping review. J Hosp Infect. 2024;153:30-8. 
12. ZonMw Projecten. Strategieën op maat tegen verspreiding van AMR door Toepassing van Infectie Preventie door artsen
13. SRI Richtlijnen