Jos Rademakers werkt na zijn pensionering als oogarts voor dak- en thuislozen. In zijn werk ziet hij veel mensen die zorg mijden. Rademakers ziet het als zijn taak om deze mensen in het vizier te houden en te voorzien van adequate medische oogzorg. “Mensen die leven uit hun tas komen vaak niet toe aan goed en regelmatig druppelen.”
Jos Rademakers volgde zijn opleiding tot oogarts in het Radboudumc in Nijmegen en bleef daar 8 jaar werken als stafarts. Daarna werkte hij achtereenvolgens in het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis en gaf hij medisch onderwijs aan het MUMC+. “Toen ik daar stopte, leek ik tijd over te hebben, en kwam ik in contact met een straatarts die zorg verleende aan dak- en thuislozen”, zegt Rademakers. “Hij vroeg mij om mee te werken bij oogheelkundige kwesties.” Veel van dak- en thuislozen denken dat ze geen aanspraak kunnen maken op zorg van straatartsen, of schamen zich voor hun situatie. “Maar straatartsen helpen graag en kunnen ervoor zorgen dat andere problemen, zoals met de ogen, op de radar komen.”
Spreekuur
Dak- en thuislozen zijn mensen zonder vaste woon- of verblijfsplaats, die daardoor niet verzekerd zijn. Dat is een groot probleem, zegt Rademakers: “Bij velen van hen is sprake van een gecompromitteerde of kwetsbare gezondheid of een verslaving, terwijl ze geen rechtstreekse toegang hebben tot de zorg die ze vaak nodig hebben.” De laatste jaren wordt de groep dak- en thuislozen bovendien steeds groter door Oost-Europese arbeidsmigranten die na afloop van hun arbeidscontract geen woonadres meer hebben.
Straatartsen verzorgen de basiszorg voor deze dak- en thuislozen vanuit dagopvangplekken, zoals Het Kasteel in het centrum van Nijmegen. Rademakers verzorgt daar samen met een collega eens per maand een oogheelkundig ochtendspreekuur. De apparatuur die zij gebruiken is verstrekt door Stichting Zienderogen, een Nederlandse ngo die ook gratis brillen verstrekt. “Alle apparatuur is draagbaar”, zegt Rademakers. “Als oogarts met tropenervaring kan ik daar prima mee overweg: we kunnen alle nodige oogheelkundige diagnostiek verrichten, zoals het doormeten van de ogen, aanpassen van brillenglazen en het meten van de oogdruk.”
Ooginfecties
Veel patiënten die op Rademakers’ spreekuur komen, hebben ooginfecties als gevolg van een slechte hygiëne of verwaarlozing. Daarnaast ziet hij veel patiënten met glaucoom. “Die aandoening is goed te behandelen met oogdruppels, maar veel van deze mensen leven uit hun tas, en komen niet toe aan goed en regelmatig druppelen.”
Therapietrouw, noodzakelijk bij de behandeling van glaucoom, is moeilijk te bereiken bij dak- en thuislozen. “Velen van hen hebben problemen met plannen of zijn zorgmijders. Zo zijn ze moeilijk te bewegen om op gezette tijden de opvang te bezoeken of überhaupt medicijnen te gebruiken op gezette tijden.” Rademakers en zijn collega’s proberen dat tegen te gaan door het spreekuur zo laagdrempelig mogelijk op te zetten. “Ieder contact met een arts kan ervoor zorgen dat deze mensen toch de zorg ontvangen die ze nodig hebben. Hoe vaker je ze ziet, hoe meer je kunt waken voor zorg mijden.”
Doorverwijzen
Vanaf half juni 2023 behandelden Rademakers en zijn collega op hun spreekuren bijna 60 patiënten met een oogheelkundig of refractieprobleem. Bovendien leverden ze bijna 50 brillen af, met glazen die kosteloos werden geslepen door een bevriende opticien. De artsen begeleiden daarnaast patiënten met ernstige oogaandoeningen, zodat zij de afdeling Oogheelkunde van het Radboudumc of het CWZ kunnen bezoeken. Soms is dat hard nodig, bijvoorbeeld bij onderbehandeld glaucoom. “Als de ziekte is voortgeschreden, krijgen mensen uitval van hun gezichtsveld, worden ze slechtziend en beginnen ze te struikelen.”
Maar een operatie is vaak makkelijker gezegd dan gedaan, zegt Rademakers. “Vandaag de dag gebeurt dat op de dagbehandeling, waarna je thuis nazorg krijgt. Dat is niet mogelijk voor mensen zonder adres. Gelukkig hebben we goed contact met de oogheelkundige afdelingen in Nijmeegse ziekenhuizen, zegt Rademakers. “Zelfs in geval van een spoedopname van een niet-verzekerde patiënt vinden ze een oplossing, zoals nazorg in een tijdelijke opvanglocatie.”
Toekomst
Door het uitzicht op een strenger asielbeleid van de huidige regering vreest Rademakers dat er uiteindelijk meer mensen ongewild op de Nederlandse straten zullen belanden. “Of het nu mensen zijn die werk of geluk zoeken, of op de vlucht zijn voor een onveilige thuissituatie: ze hebben een afslag gemist en zijn op straat terechtgekomen. Op dit moment zien we helaas een toename in het aantal dak- en thuislozen. Maar de aanwezigheid van deze mensen is intussen wel een deel van onze maatschappij geworden. Er zal altijd een groep blijven bestaan die buiten de boot valt.”
Persoonlijke opvattingen spelen geen rol bij het verzorgen van de ogen van dak- en thuislozen, zegt Rademakers. “Als artsen hebben we het eigenlijk erg gemakkelijk: onze eed schrijft voor dat we er moeten zijn voor iemand die medische hulp nodig heeft. De politiek moeten we daarbuiten laten. Dit werk is geen hogere wiskunde, maar je kunt het leven van mensen wel een stuk makkelijker maken. We kunnen niet anders dan deze mensen helpen.”
Casuïstiek
De heer B. behaalde in Syrië zijn bachelor Engels en Rechten en kwam in 2014 naar Nederland. Hij is nu 54 jaar, en cocaïne- en heroïneverslaafd. Zijn rechteroog werd in 2023 getroffen door een cornea-ulcus. Hij kreeg een conjunctiva-overhechting, maar verloor de visus van dit oog. Rond kerst 2024 ontstond een cornea-ulcus van het linkeroog. Dankzij een zeer intensieve behandeling in het ziekenhuis (3 weken, niet verzekerd) met een langdurige nabehandeling werd dit oog gered. Meneer B. heeft nu tijdelijk onderdak en zit in een behandelingstraject voor zijn verslaving.
“De gezondheid van deze man moet blijvend worden gecontroleerd”, zegt Rademakers. “Hij is een voorbeeld van iemand die een verkeerde afslag heeft genomen in zijn leven, waarna zijn vertrouwen in de overheid en hulpinstanties beperkt is. Een taalbarrière helpt daar niet aan mee.”
Casuïstiek
De heer H. kwam in 2002 vanuit Somalië naar Europa, kreeg asiel in Italië, maar reisde door naar Nederland om zich bij zijn familie te voegen. Zijn asiel werd tot 2 keer afgewezen, waarna hij ongedocumenteerd in Nederland verblijft. Meneer leeft al jaren op straat, en heeft een wisselend overmatig alcoholgebruik met gedragsproblematiek. In 2023 werd ernstig glaucoom ontdekt met een blind rechteroog en een subtotale papilexcavatie van het linkeroog. Hiervoor kreeg hij medicatie, maar zijn leven op straat en alcoholgebruik zorgden voor een ernstige therapieontrouw. Met behulp van meerdere instanties kreeg hij een detoxbehandeling. Intussen is hij opgenomen in een instelling in Amsterdam en zal hij binnenkort een glaucoomoperatie ondergaan.
“Mensen zoals meneer H. willen niet in een instelling maar de straat op”, zegt Rademakers. “Wat wij als comfortabel zien, is voor sommigen van hen een bedreiging. Ze voelen zich niet thuis in een kamertje. Dat is bij oogheelkundige nazorg een uitdaging.”