Een deel van de algemene bevolking ervaart klachten na het innemen van tarweproducten, zonder dat er sprake is van coeliakie of tarwe-allergie. Vaak worden gluten als oorzaak gezien voor deze klachten, ook wel niet-coeliakie glutensensitiviteit (NCGS) genoemd. “Op dit moment hebben we echter geen duidelijke aanwijzingen dat specifieke biologische factoren bij NCGS tot klachten leiden”, zegt prof. D.M.A.E. (Daisy) Jonkers, hoogleraar Darmgezondheid in het Maastricht UMC+. Daarom is onderzocht of psychologische factoren hier mogelijk een rol bij spelen. Met als centrale vraag: kan de verwachting klachten te krijgen na het eten van gluten bijdragen aan het ervaren van klachten van NCGS? En dit blijkt het geval, aldus Jonkers.
In de Westerse wereld is tarwe een basisvoedingsmiddel, vertelt Jonkers over de aanleiding van het onderzoek. “En met name de volkorenproducten associëren we met positieve effecten op de gezondheid waaronder minder hoge risico’s op obesitas, type 2-diabetes, hart- en vaatziekten, kanker en overlijden in het algemeen.”1 Maar tarweproducten kunnen ook negatieve effecten hebben zoals coeliakie of tarwe-allergie. Daarnaast vermijdt een deel van de mensen met gastro-intestinale klachten het innemen van tarweproducten, omdat zij het gevoel hebben dat gluten de oorzaak zijn van deze klachten. NCGS is vaak een zelf-gerapporteerde diagnose. “Maar het vermijden van tarweproducten kan ertoe leiden dat de voeding van deze mensen in het algemeen van onvoldoende kwaliteit is”, zegt Jonkers. “We willen daarom graag begrijpen waar deze klachten vandaan komen om deze mensen van goed voedingsadvies te kunnen voorzien.”
Psychologische factoren
Tot op heden is er weinig bewijs voor de rol van gluten bij klachten van NCGS. Een invloed van psychologische factoren is hierbij ook niet uitgesloten. Zo toonde een dubbelblinde, placebogecontroleerde studie dat mensen met NCGS een toename van gastro-intestinale klachten en buikpijn hadden, ongeacht of zij een interventie ontvingen met veel gluten, met weinig gluten of met placebo.2 Jonkers: “Alle deelnemers ontvingen deze 3 interventies, in een willekeurige volgorde. Naast dat de onderzoekers eigenlijk geen verschil in klachten zagen tussen de interventies, zagen ze ook dat de meeste klachten optraden bij de eerste interventie die de deelnemers ontvingen, ongeacht of dit placebo betrof of een van de interventies met gluten. Deze bevindingen triggerden ons: het leek wel of de verwachting dat mensen gluten zouden eten, bijdroeg aan het ontstaan van klachten.” In een gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde studie (uitgevoerd aan de Universiteit van Leeds, de Universiteit van Maastricht en Wageningen University & Research) is de rol van dit verwachtingseffect vervolgens uitgezocht.1
Op verkeerde been gezet
In deze studie zijn mensen met zelf-gerapporteerde NCGS geïncludeerd die aangaven binnen 8 uur na het eten van gluten gastro-intestinale klachten (als buikpijn, diarree, winderigheid) te ontwikkelen. Maar er is ook gekeken naar extra-intestinale klachten als vermoeidheid, concentratieproblemen en hoofdpijn. Mensen met coeliakie waren expliciet uitgesloten van deelname; dit werd eerst getest als dat nog niet gebeurd was. Jonkers: “We vertelden de deelnemers dat we na wilden gaan wat het effect was van brood met of brood zonder gluten op hun klachten. Op de testdag zelf lieten we iedere deelnemer weten of het zij het glutenbevattende of glutenvrije brood zouden krijgen. Maar wat zij niet wisten was dat er nog een extra randomisatie plaatsvond. In de groep die verwachtte glutenbevattend brood te krijgen, ontving de ene helft daadwerkelijk brood met gluten en de andere helft glutenvrij brood. Ditzelfde werd gedaan met de groep de verwachtte geen glutenbevattend brood te krijgen.” De studiepopulatie bestond dus uiteindelijk uit 4 groepen: mensen die verwachtten gluten te krijgen en die ook kregen, mensen die verwachtten gluten te krijgen maar die niet kregen, mensen die verwachtten geen gluten te krijgen maar die wel kregen en mensen die verwachtten geen gluten te krijgen en die ook niet kregen. Jonkers: “We zetten de deelnemers hiermee een beetje op het verkeerde been, maar op deze manier konden we de rol van het verwachtingseffect bij het ontstaan van klachten goed onderzoeken.” Hiervoor is vooraf toestemming gevraagd bij de medisch ethische commissie.
Significant meer klachten
De resultaten lieten zien dat de groep die verwachtte gluten te krijgen en die ook daadwerkelijk kreeg de meeste klachten rapporteerde en ook significant meer klachten had dan de groep die niet verwachtte gluten te krijgen. Jonkers: “Dit was ongeacht het feit of ze daadwerkelijk gluten aten of niet. En interessant genoeg zagen we nauwelijks klachten ontstaan in de groep die niet verwachtte gluten te krijgen, ook bij de mensen die wel gluten aten. Op basis daarvan concludeerden we dat de verwachting gluten te krijgen een belangrijke rol speelt bij het daadwerkelijk krijgen van klachten. Maar omdat we het grootste effect zagen bij de groep die zowel een positieve verwachting had en ook gluten kreeg, kunnen we niet uitsluiten dat er ook nog een daadwerkelijk effect van gluten is op de klachten.”
Geen aanstellerij
Het is allemaal best complex, vindt ook Jonkers. “Wat we hieruit wel op kunnen maken is dat er een belangrijke interactie is tussen de hersenen en de darmen en dat deze ook een rol kan spelen bij NCGS. Veel mensen herkennen dat ook wel: zij krijgen bijvoorbeeld buikpijn als ze ergens gespannen voor zijn.” Een belangrijk punt dat Jonkers benadrukt is dat mensen met NCGS zich niet aanstellen, maar dat zij echte klachten ervaren. “Het is dan ook belangrijk deze klachten serieus te nemen.” Haar advies is goed aan mensen met NCGS uit te leggen dat zorgen voor klachten kunnen bijdragen aan het ervaren van klachten, en vervolgens te proberen die zorgen weg te nemen. “Ook kan het helpen patiënten te adviseren verschillende broodsoorten te proberen, als zij daartoe bereid zijn. We hebben in een andere studie namelijk gezien dat men een andere broodsoort vaak wel kan verdragen. En als mensen dit niet willen, adviseer ze eventueel om naar een diëtist te gaan om toch te borgen dat zij een gezonde voedselinname hebben ondanks het vermijden van de gluten.”
Maar de studie liet ook zien dat er grote verschillen bestaan tussen mensen onderling en hun klachten. Jonkers: “Voor de een zal het verwachtingseffect wat meer op de voorgrond staan bij het ontstaan van klachten en voor de ander toch de gluten of mogelijk andere bestanddelen van granen. Helaas kunnen we dan ook geen algemeen advies geven. Ik verwacht ook niet dat er één generiek mechanisme aan de klachten ten grondslag ligt. Kortom: er is nog genoeg te onderzoeken.”
Referenties:
- De Graaf MCG, Lawton C, Croden F, et al. The effect of expectancy versus actual gluten intake on gastrointestinal and extra-intestinal symptoms in non-coeliac gluten sensitivity: a randomised, double-blind, placebo-controlled, international, multicentre study. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2024;9:110-23.
- Biesiekierski JR, Peters SL, Newnham ED, Rosella O, Muir JG, Gibson PR. No effects of gluten in patients with self-reported non-celiac gluten sensitivity after dietary reduction of fermentable, poorly absorbed, short-chain carbohydrates. Gastroenterology. 2013;145:320-8.
Well on wheat
De studie naar het verwachtingseffect bij niet-coeliakie glutensensitiviteit is uitgevoerd in het kader van het internationale ‘Well on wheat’-project. In project worden meerdere studies gedaan naar de gezondheidsaspecten van tarweconsumptie en het vermijden van tarwe en gluten. Zo wordt de biochemische samenstelling van verschillende tarwesoorten geanalyseerd, waarna onderzocht kan worden of en welke tarwebestanddelen klachten geven.
Ook zijn in het kader van dit project broden van verschillende graansoorten (tarwe, spelt en emmer) biochemisch geanalyseerd en is daarbij gekeken naar het effect van bodemsoorten en klimaat op de granen. Jonkers: “Hierbij zagen we dat de biochemische verschillen tussen de broden van eenzelfde graansoort bij een andere bodemsoort of ander klimaat groter waren dan de verschillen tussen de 3 graansoorten. Dit betekent dat mensen die het ene jaar een graansoort goed verdragen daar het volgende jaar wellicht toch last van kunnen krijgen omdat het wellicht een droger of natter jaar is geweest dan voorheen. Het kan dus de moeite lonen een brood van dezelfde tarwesoort bij bijvoorbeeld een andere bakker te proberen, gewoon omdat er zoveel variatie in zit.”
Meer informatie: https://www.wellonwheat.org/index.php