Henk Veraart is oogarts in Nederland, maar werkt ook enkele weken per jaar in Sierra Leone. Daar houdt hij de plaatselijke oogheelkunde op peil door patiënten te behandelen, spreekuren te organiseren, en lokale artsen en verpleegkundigen te trainen. Dat zorgt voor frustratie, maar geeft hem ook voldoening.
Henk Veraart, oogarts in het Tilburgse Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis, had al jaren de wens om af en toe zijn werk te beoefenen in het buitenland. Via zijn collega, Janneke van Lith, kreeg hij contact met oud-oogarts Wim Klein Poelhuis, bestuurder van Friends of the African Dream, een stichting die door bestaande initiatieven de basisvoorzieningen helpt te verbeteren in Sierra Leone. Onder die vlag reisde hij 6 jaar geleden voor het eerst naar het land, om er daarna jaarlijks terug te keren.
Niet alleen patiënten
Het is slecht gesteld met de oogzorg in Sierra Leone, zegt Veraart. “Het land heeft slechts 4 oogartsen op 9 miljoen inwoners. Er is wel een aparte beroepsgroep: de zogenaamde cataractchirurgen. Dit zijn gespecialiseerde verpleegkundigen die hebben geleerd om staar te opereren. Hiervan zijn er zo’n 12 in Sierra Leone, maar de kwaliteit van dit personeel wisselt wel.” Veelbelovende studenten die dat tekort moeten aanvullen, komen helaas vaak niet terug van hun studie in het buitenland, omdat ze daar meer kunnen verdienen. En initiatieven om de zorg te verbeteren stranden omdat geld aan de strijkstok blijft hangen. Bovendien is het land arm en hebben de meeste inwoners slechts 1 of 2 keer per dag te eten. “Die eerste levensbehoefte kost veel tijd, dus kiezen de mensen niet snel voor een bezoek aan het ziekenhuis.” Versterkt door de slechte infrastructuur, de weinige ziekenhuizen en de schaarse vervoersmiddelen is de patient’s delay daardoor vaak maanden langer dan in Nederland.
Daar komt bij dat Sierra Leoonse artsen en verpleegkundigen op een ander denkniveau werken. “De meeste ziekenhuismedewerkers zijn lokaal getraind of volgen een korte scholing in het buitenland”, zegt Veraart. “Maar vanwege het slechte middelbare-schoolsysteem ontbreekt veel basiskennis. Ze kunnen een handeling verrichten, maar snappen vaak niet waaróm ze dat doen.” Daarom behandelt Veraart in Sierra Leone niet alleen patiënten, maar monitort hij ook onderwijs voor toekomstige artsen en verpleegkundigen, en geeft hij trainingen.
Spreekuur per terreinwagen
Veraart verblijft meestal 2 à 3 weken in Masanga, een dorpje in het midden van Sierra Leone met een klein ziekenhuis, waar hij patiënten behandelt, ziekenhuispersoneel traint en kandidaten selecteert voor de blindenschool. “In Masanga is 3 uur per dag elektriciteit”, zegt Veraart. “Water is schaars en de hygiëne is minimaal. Ik geef daarom ook eenvoudige tips om de organisatie slimmer te maken. Dat doe ik door vragen te stellen, voorbeelden te geven en te laten zien hoe het in mijn optiek beter kan.”
Daarnaast bezoekt hij per terreinwagen regelmatig de binnenlanden van Sierra Leone, de zogenaamde outreaches. Met een lokaal team, waaronder een tolk, verzorgt hij een spreekuur in kleinere klinieken in de regio. Maar die zorg gaat niet vanzelf. “Deze patiënten beseffen vaak niet wat er gebeurt, dus moet je ze eerst leren communiceren. Je krijgt dan maar enkele woorden terug op een vraag. Ik probeer duidelijk te maken waarop een patiënt moet letten, zoals hygiëne bij een wond.”
Continuïteit
De Tilburgse oogarts ontmoet regelmatig Sierra Leoners met een oogaandoening in een vergevorderd stadium. “Veel patiënten weten niet wat ze mankeren, laat staan hoe ze moeten omgaan met een oogaandoening”, zegt hij. Het meest schrijnend vindt hij glaucoom. “Dit zien we in Sierra Leone vaak pas in het eindstadium. Medicijnen om de oogdruk laag te houden, zijn vaak niet beschikbaar. En áls we ze uitdelen, snappen patiënten niet dat ze ze langere tijd moeten gebruiken. We zien daardoor dat ze de medicijnen doorverkopen.”
Deze glaucoompatiënten zijn exemplarisch voor het ontbreken van de continuïteit van zorg in Sierra Leone, zegt Veraart. “Vanwege het tekort aan oogchirurgen zijn alleen simpele ingrepen mogelijk, zoals staaroperaties. Bij ernstige aandoeningen, zoals loslating van het netvlies of een oogtumor, moet een patiënt naar het buitenland. De meeste mensen hebben daar het geld niet voor. Zo blijven behandelbare aandoeningen onbehandeld.”
Frustratie
Veraart ziet zijn werk in Sierra Leone als een druppel op een gloeiende plaat. “In kleine dorpen wordt vaak van tevoren omgeroepen dat ‘de witte dokter’ een bezoek komt brengen, met bij de patiënten alle onhaalbare verwachtingen van dien.” Ze hopen dat hij de meest vergevorderde oogaandoeningen kan verhelpen met een knip van zijn vingers. De frustratie die dat oplevert, vindt Veraart lastig, en vereist aandacht van hem en zijn collega’s. “We praten elke dag met elkaar en proberen begrip te hebben voor de situatie van de patiënten, hoe moeilijk dat soms ook is.” Tóch blijft hij terugkomen. “Je doet het voor de enkeling die je wél kunt helpen, en om het lokale zorgpersoneel te stimuleren en te steunen.”
Zijn werk in Sierra Leone geeft Veraart een hernieuwde kijk op de westerse zorg. “Ik besef telkens dat we hier met ons all you can eat-zorgsysteem baden in luxe. Tegelijkertijd zie ik dat de regelgeving rond ontwikkelingshulp de afgelopen jaren strenger is geworden. Dat maakt de mogelijkheden beperkt.” Hij noemt de verplichte codering van intra-oculaire lenzen. “Als die lenzen bijna over de verloopdatum waren, namen we die vroeger gewoon mee naar Afrika. Dat mag nu niet meer, waardoor we veel minder mensen kunnen helpen.” Gelukkig wordt er steeds vaker oogheelkundig materiaal uit India geïmporteerd. “Lensjes zijn daar goedkoper dan in Nederland, en er is makkelijker aan antibiotica te komen.”
Bijdrage leveren
De boodschap die de oogarts heeft voor collega’s die materialen willen schenken aan klinieken in ontwikkelingslanden, is simpel: zorg voor goede spullen. “Ze hebben het meest aan bruikbaar, nieuw materiaal. Afdankertjes hebben alleen maar meer onderhoud nodig. Het kost misschien meer tijd of training om te werken met nieuwe spullen, maar uiteindelijk gaan ze langer mee. Daar heeft iedere oogarts recht op, zeker in ontwikkelingslanden.”
Veraart is blij dat hij vanuit zijn professie een bijdrage kan leveren, en krijgt bovendien bijval van collega’s uit zijn eigen vakgroep, die soms met hem mee naar Sierra Leone reizen om hun steentje bij te dragen. “Ik verdien genoeg met mijn werk en besteed mijn vrije dagen aan mijn jaarlijkse reis. Als ik later met pensioen ga, kan ik misschien meerdere malen per jaar. Voor mij is het noblesse oblige.”