Beeldvormende technologie veelbelovend voor vroegdiagnostiek en behandeling

Delen via:

PET-CT-scans die precies laten zien in welke gewrichten macrofagen actief zijn of op welke plekken in het lichaam nieuwe medicijnen aangrijpen. Het zijn nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek naar reuma. Momenteel bevinden deze technieken zich nog in de onderzoeksfase. Maar wat hoogleraar reumatologie Conny van der Laken (Amsterdam UMC) betreft is deze beeldvormende technologie in de toekomst ook veelbelovend voor de klinische praktijk. In dit interview geeft zij ons een inkijkje in haar boeiende werkveld.

Op 1 april 2022 werd Van der Laken benoemd als hoogleraar reumatologie, in het bijzonder imaging bij ziekten van het bewegingsapparaat. Op 25 november 2022 sprak zij, aan de Vrije Universiteit Amsterdam, haar oratie uit getiteld ‘Meer zien door verder te kijken’. De insteek van haar onderzoek is om beeldvormende technologie, zoals PET-CT, MRI en echografie, in te zetten voor de vroegdiagnostiek van reumatische ziektebeelden en voor het ontwikkelen van therapie op maat. Daarnaast zet zij beeldvormende technieken in voor pathogenetisch onderzoek bij reumatische ziekten en voor het ontwikkelen van nieuwe therapeutische middelen. Tot slot vergelijkt zij verschillende beeldvormende technieken met elkaar. Hiermee wil zij onderzoeken welke imagingtechnieken het meest geschikt zijn om bepaalde vragen uit de klinische praktijk te beantwoorden.

Vroegdiagnostiek

Van der Laken onderzoekt welke cellen en eiwitten een rol spelen in de vroege fase van reumatische ziekten. Hiervoor gebruikt zij de PET-CT-techniek in combinatie met specifieke merkerstoffen. “De meest gebruikte merkerstof bij PET-CT is fluorodeoxyglucose (FDG). Dit glucosederivaat wordt vooral opgenomen in weefsels met een verhoogd metabolisme, zoals bij ontstekingen of tumoren. Voor ons onderzoek hebben we merkerstoffen ontwikkeld die specifiek gericht zijn tegen verschillende onderdelen van het afweersysteem, zoals macrofagen, B-cellen of het cytokine TNF-α. Aan de merkerstoffen hangt een radioactief label. Als zij zich binden aan hun doelwit in het lichaam, kunnen we dit zichtbaar maken op een PET-CT-scan. Op die manier kunnen we heel specifiek, op moleculair niveau, zichtbaar maken waar de ontstekingscellen of ontstekingseiwitten actief zijn in het lichaam. Die techniek is wezenlijk anders dan bijvoorbeeld MRI of echografie, waarbij je anatomische veranderingen op weefselniveau bestudeert.”

Bij een lichamelijk onderzoek of in het bloed is vaak nog niets te zien in een vroege fase van reuma. De PET-CT-scan kan, met de specifieke merkerstoffen, al wel afwijkingen opsporen. Het voordeel van een PET-CT-scan is ook dat je het hele lichaam fotografeert. “Op die manier kun je niet alleen naar de gewrichten kijken, maar ook naar alle organen, de bloedvaten en de slijmvliezen. Zo verzamel je niet alleen informatie over welke afweercellen en -stoffen een rol spelen in een vroege fase van reuma, maar ook waar in het lichaam dit proces zich afspeelt.”

Therapie op maat

PET-CT in combinatie met specifieke merkerstoffen kan ook een rol spelen bij de ontwikkeling van therapie op maat. “Als je weet welke cellen of cytokines actief zijn bij een specifieke patiënt, kun je ook bepalen welke vorm van therapie hier het beste bij past. Geef je bijvoorbeeld rituximab omdat iemand een B-celgedreven ziekte heeft of een TNF-α-blokker omdat er vooral macrofagen betrokken zijn bij het ziekteproces? Ook dat kunnen we onderzoeken met deze techniek.”

Pathologische mechanismen

Van de afwijkingen op de PET-CT-scan nemen de onderzoekers vaak ook een biopt. Hiermee verzamelen zij meer informatie over de onderliggende pathologische mechanismen van de aandoening. “In een biopt kunnen we naar de hele setting kijken. Als we op de PET-CT-scan bijvoorbeeld zien dat in een weefsel TNF-α actief is, kunnen we in het biopt uitzoeken wat er in dat weefsel nog meer aan de hand is. Op die manier willen we nieuwe targets ontdekken die in de aangedane weefsels tot expressie komen. Dat helpt ons weer bij het ontwikkelen van nieuwe diagnostiek en therapeutische middelen.”

Geneesmiddelen testen

Van der Laken gebruikt de PET-CT-techniek tot slot ook om, in samenwerking met farmaceutische bedrijven, de werking van nieuwe geneesmiddelen te testen. “Hierbij koppelen we een radioactief label aan het geneesmiddel en spuiten dat in bij een patiënt. Zo kunnen we zien of het middel ook daadwerkelijk op de juiste plaats in het lichaam terechtkomt. Dit doen we in het kader van wetenschappelijk onderzoek.”

Algoritmen en kunstmatige intelligentie

De PET-CT-techniek is vooralsnog kostbaar en kent, door de radioactief gelabelde merkerstoffen, stralingsbelasting. Daarnaast is specifieke expertise vereist om de beelden af te lezen. Voordat de techniek bruikbaar is voor de reguliere patiëntenzorg zijn nog een aantal ontwikkelingen nodig. “Een recente ontwikkeling is dat PET-CT-scanners steeds sneller en sensitiever scannen. Hierdoor neemt de stralingsbelasting af en de toepasbaarheid in de klinische reumatologiepraktijk toe. Daarnaast verwacht ik niet dat voor alle vraagstellingen bij reumapatiënten PET-CT-scans nodig zijn. Op basis van klinische en laboratoriumbevindingen wil ik algoritmen ontwikkelen waarmee ik de plaats kan bepalen van aanvullende PET-CT-scans in subgroepen van reumapatiënten. Tot slot wil ik onderzoeken hoe kunstmatige intelligentie (artificial intelligence; AI) kan helpen bij het aflezen van de scans. Op dit moment tekenen we alle plekjes die oplichten op een PET-CT-scan met de hand in op de computer en meten we hoe actief de ziekte is. Dat is heel arbeidsintensief, zeker als er veel afwijkingen zijn of als je over de tijd meerdere opeenvolgende metingen doet. Om in de zorg sneller en nauwkeuriger te meten willen we computers gaan trainen om die plekjes op de scans te herkennen en te kwantificeren. Daar gaan we de komende 3 jaar aan werken. We beginnen met metingen bij patiënten met spondyloartritis (SpA). Als dat goed werkt willen we de techniek uitbreiden naar andere reumatische ziektebeelden.”

Technieken vergelijken

De onderzoeksgroep van Van der Laken heeft unieke expertise op het gebied van PET-CT-scans. Dit betekent echter niet dat dit de enige beeldvormende techniek is waar zij zich op richt. “De komende jaren wil ik mij ook bezighouden met de positiebepaling van de verschillende beeldvormende technieken. Vanuit het veld krijg ik vaak de vraag: ‘Met welke imagingtechniek kan ik de vraagstelling die ik heb over mijn patiënt het beste beantwoorden?’ Voor sommige vraagstellingen is dit heel duidelijk. Maar soms is het ook nog een beetje trial-and-error en moet je meerdere technieken proberen voordat je een antwoord hebt. Ik zie het als een missie voor mijn groep om daar, met vergelijkende studies, meer duidelijkheid over te geven.”

Een voorbeeld is de monitoring van patiënten met vasculitis van de grote vaten. “Als mensen, nadat we ze behandeld hebben, toch nog klachten houden weten we vaak niet goed waardoor dat komt. Op dit moment weten we ook nog niet goed hoe we eventuele resterende ontstekingsprocessen in kaart kunnen brengen. Is dat met PET-CT, MRI of echografie? Dat wil ik graag uitzoeken.”

Toegevoegde waarde

Van der Laken is ervan overtuigd dat beeldvormende technologie een toegevoegde waarde kan hebben, zowel voor de diagnostiek als voor het monitoren van therapie bij verschillende reumatische ziektebeelden. “Uiteindelijk wil ik de ontwikkelingen, waar we nu mee bezig zijn in het onderzoek, inzetten om de reumatologische zorg te verbeteren. En dat voor een heel scala aan reumatische ziektebeelden.”

De verschillende imagingtechnieken in de reumatologie

Hoe worden de verschillende imagingtechnieken momenteel toegepast in de reumatologiepraktijk? En welke ontwikkelingen zijn er op het gebied van wetenschappelijk onderzoek?

Positronemissietomografie-computertomografie (PET-CT)

In de huidige reumatologiepraktijk passen artsen een PET-CT-scan vooral toe in de volgende situaties:

  • bij diagnostische dilemma’s waarbij beeldvorming van het gehele lichaam aanvullende waarde heeft;
  • bij onverklaarde verhoogde bezinking of koorts;
  • bij verdenking op – en monitoring van – grote-vatenvasculitis of andere systemische inflammatie;
  • bij verdenking op maligniteit.

In het kader van wetenschappelijk onderzoek bestuderen artsen en onderzoekers welke plaatsbepaling PET-CT kan hebben bij de vroegdiagnostiek, de predictie van therapie-uitkomsten en het ontwikkelen van therapie op maat voor diverse reumatische inflammatoire ziekten zoals reumatoïde artritis (RA) en spondyloartritis (SpA).

Diagnostische computertomografie (CT) wordt vooral toegepast voor beeldvorming op hoge resolutie van afwijkingen in bot- en kraakbeenstructuren.

Magnetic Resonance Imaging (MRI)

MRI biedt mogelijkheden voor diagnostiek van pathologie in weke delen, bot en kraakbeen. MRI wordt vaak toegepast bij de diagnostiek van SpA. Wetenschappelijk onderzoek richt zich op de vraag of MRI een meerwaarde heeft in de vroegdiagnostiek en monitoring van RA en SpA. Daarnaast bestuderen onderzoekers de rol van wholebody-MRI voor onder andere de detectie van myositis.

Echografie

Veel reumatologiepraktijken passen echografie al laagdrempelig toe om te beoordelen of er inflammatie en andere pathologie aanwezig is in weke delen, in het bijzonder in het synovium van gewrichten. Met echografie kan de reumatoloog ook erosies en de aanwezigheid van kristallen in gewrichten beoordelen. In wetenschappelijk onderzoek wordt bekeken of echografie ook een meerwaarde heeft in de vroegdiagnostiek en monitoring van RA en perifere SpA.

Deelnemers aanmelden voor onderzoek

Er lopen momenteel studies naar de waarde van PET-CT voor de:

  • vroegdiagnostiek van reumatoïde artritis (RA) bij anti-CCP-positieve artralgie-patiënten;
  • predictie van therapie-uitkomsten bij RA-patiënten die starten met anti-TNF;
  • vroegdiagnostiek en predictie van therapie-uitkomsten bij patiënten met arthritis psoriatica of M. Bechterew.

Heeft u een patiënt van wie u denkt dat hij of zij baat kan hebben bij beeldvormend onderzoek in de beginfase of behandeling van reuma? Overleg dan met prof. van der Laken (j.vanderlaken@amsterdamumc.nl) over de mogelijkheden voor deelname aan onderzoek.

36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

mrt 2024

Lees meer over 36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

Kan vitamine K helpen tegen artrose?

mrt 2024 | Artrose

Lees meer over Kan vitamine K helpen tegen artrose?

Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

mrt 2024

Lees meer over Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

mrt 2024

Lees meer over Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

Advies Zorginstituut: vergoed langdurige oefentherapie bij ernstige reumatoïde artritis

mrt 2024 | RA

Lees meer over Advies Zorginstituut: vergoed langdurige oefentherapie bij ernstige reumatoïde artritis

Na de COVID-19-pandemie: thuismonitoring en bloedafname via de vingerprik

mrt 2024 | RA

Lees meer over Na de COVID-19-pandemie: thuismonitoring en bloedafname via de vingerprik

SpA café 7:
Perifere uitingen van SpA in de klinische praktijk

11 apr 2024 om 18:30 | Spondyloartritis

Lees meer over SpA café 7:
Perifere uitingen van SpA in de klinische praktijk

Expertdebat SLE, Deel 3 - Praktische handvatten: Van zwangerschapswens tot de rol van B-cellen in lupus

11 mrt 2024 | Immuuntherapie, SLE

Lees meer over Expertdebat SLE, Deel 3 - Praktische handvatten: Van zwangerschapswens tot de rol van B-cellen in lupus

Should baricitinib (Olumiant®) be the JAKi of choice in rheumatoid arthritis? – A review of the evidence

5 mrt 2024 | Artritis

Lees meer over Should baricitinib (Olumiant®) be the JAKi of choice in rheumatoid arthritis? – A review of the evidence

SpA café 5: De nieuwe ASAS-EULAR aanbevelingen voor de behandeling van axSpA

8 nov 2023 | Spondyloartritis

Lees meer over SpA café 5: De nieuwe ASAS-EULAR aanbevelingen voor de behandeling van axSpA

ReumaReality: gepersonaliseerde zorg voor uiteenlopende patiënten

30 okt 2023 om 20:00 | Artrose

Lees meer over ReumaReality: gepersonaliseerde zorg voor uiteenlopende patiënten

SpA café 6: Structurele schade bij axiale SpA

3 okt 2023 om 18:30 | Spondyloartritis

Lees meer over SpA café 6: Structurele schade bij axiale SpA

SpA café 3: pijn herkennen en behandelen bij patiënten met SpA

6 mrt 2023 | Arthritis psoriatica, Spondyloartritis

Lees meer over SpA café 3: pijn herkennen en behandelen bij patiënten met SpA

Expertdebat SLE en lupus nefritis - Deel 2

21 dec 2022 | Immuuntherapie, SLE

Lees meer over Expertdebat SLE en lupus nefritis - Deel 2

Webinar: Reumatologie actueel

15 nov 2022

Lees meer over Webinar: Reumatologie actueel

e-learning SpA in de praktijk

Psoriasis, Spondyloartritis

Lees meer over e-learning SpA in de praktijk
Er zijn geen bijeenkomsten gevonden.

TLL-018 superieur aan tofacitinib voor actieve RA in fase II-studie

jun 2023 | RA

Lees meer over TLL-018 superieur aan tofacitinib voor actieve RA in fase II-studie

Haalbaarheidsstudie naar rituximab voor SLE

jun 2023 | SLE

Lees meer over Haalbaarheidsstudie naar rituximab voor SLE

Patiënten met inflammatoire reumatische aandoeningen niet vatbaarder voor long-COVID

jun 2023 | Arthritis psoriatica, RA, Spondyloartritis

Lees meer over Patiënten met inflammatoire reumatische aandoeningen niet vatbaarder voor long-COVID

Diagnose axiale spondyloartritis kan snel en correct gesteld worden door reumatoloog

jun 2023 | Spondyloartritis

Lees meer over Diagnose axiale spondyloartritis kan snel en correct gesteld worden door reumatoloog

Het laatste nieuws over RA

jun 2023 | RA

Lees meer over Het laatste nieuws over RA

Dazodalibep effectief en veilig bij syndroom van Sjögren in fase II-studie

jun 2023 | Sjögren

Lees meer over Dazodalibep effectief en veilig bij syndroom van Sjögren in fase II-studie

Baricitinib geassocieerd met langere tijd tot flares bij patiënten met eerder behandelde juveniele idiopathische artritis

nov 2022 | JIA

Lees meer over Baricitinib geassocieerd met langere tijd tot flares bij patiënten met eerder behandelde juveniele idiopathische artritis

Nieuwe vaccinatiestrategie verbetert humorale respons bij patiënten met ANCA-geassocieerde vasculitis

nov 2022 | Vaccinatie

Lees meer over Nieuwe vaccinatiestrategie verbetert humorale respons bij patiënten met ANCA-geassocieerde vasculitis

Detectie van lupusnefritis bij patiënten met SLE en een initiële diagnose van lichte proteïnurie

nov 2022 | SLE

Lees meer over Detectie van lupusnefritis bij patiënten met SLE en een initiële diagnose van lichte proteïnurie

Psoriatic Disease: het belang van anamnese en het herkennen van rode vlaggen

nov 2022 | Psoriasis

Lees meer over Psoriatic Disease: het belang van anamnese en het herkennen van rode vlaggen

De voor- en nadelen van zorg op afstand: ervaringen van Nederlandse reumatologen tijdens COVID

nov 2020

Lees meer over De voor- en nadelen van zorg op afstand: ervaringen van Nederlandse reumatologen tijdens COVID

Podcast - Terugkerende koortssyndromen: steeds beter te (be)grijpen en behandelen

okt 2020

Lees meer over Podcast - Terugkerende koortssyndromen: steeds beter te (be)grijpen en behandelen

De ACR-adviezen voor reumatologische zorg tijdens de COVID-19-pandemie nader bekeken

aug 2020 | RA, SLE

Lees meer over De ACR-adviezen voor reumatologische zorg tijdens de COVID-19-pandemie nader bekeken

MedNet Reumatologie 2023-04

dec 2023

Lees meer over MedNet Reumatologie 2023-04

MedNet Reumatologie 2023-02

jun 2023

Lees meer over MedNet Reumatologie 2023-02

MedNet Reumatologie 2023-01

mrt 2023

Lees meer over MedNet Reumatologie 2023-01

MedNet Reumatologie 2022-04

dec 2022

Lees meer over MedNet Reumatologie 2022-04

MedNet Reumatologie 2022-03

sep 2022

Lees meer over MedNet Reumatologie 2022-03

MedNet Reumatologie 2022-02

jun 2022

Lees meer over MedNet Reumatologie 2022-02

MedNet Reumatologie 2022-01

mrt 2022

Lees meer over MedNet Reumatologie 2022-01