Belang van adequate (DNA-)diagnostiek en trialdeelname bij ALS

Delen via:

ALS is een vreselijke ziekte, maar door wetenschappelijk onderzoek naar diagnostiek en behandeling kunnen de uitkomsten mogelijk verbeteren. In het ALS-centrum loopt op het moment een groot aantal klinische trials, variërend van gentherapie tot drug repurposing. Prof. dr. L.H. (Leonard) van den Berg en dr. M.A. (Michael) van Es vertellen dat al dit onderzoek erop is gericht om nieuwe medicijnen te vinden voor deze ernstig en progressief zieke mensen.

Bij de ALS-polikliniek van het UMC Utrecht kunnen mensen binnen twee weken terecht voor een second opinion of voor een verwijzing. “Bijvoorbeeld omdat de verwijzer zeker wil weten of de diagnose ALS, toch een doodsvonnis, klopt”, vertelt Van den Berg.

Diagnostiek

De diagnostiek in het ALS-centrum vindt op dezelfde dag plaats als de initiële intake. De mensen komen ’s ochtends en bij ongeveer 90% is er aan het einde van de dag een waarschijnlijkheidsdiagnose. Daarbij wordt ook de mogelijkheid van DNA-diagnostiek besproken. “Iedereen die op de poli werkt, heeft veel ervaring met ALS en ziekten die daarop lijken”, voegt Van Es door. “Tegenwoordig krijgen we 700 verwijzingen per jaar. Dat aantal is enorm toegenomen, dus aan dit concept is veel behoefte.”

Een punt van aandacht bij de diagnostiek is dat ALS kan samengaan met frontotemporale dementie (FTD). “We doen specifieke onderzoeken om dat vast te leggen”, laat Van Es weten. “De focus ligt vaak erg op de spierzwakte, maar we realiseren ons niet altijd dat ook gedrags- en cognitieve veranderingen onderdeel kunnen zijn van de ziekte. De behandelteams hechten veel waarde aan de neuropsychologische evaluatie, omdat ze dan beter kunnen inspelen op de behoeften van de patiënt en de naasten en ook beter kunnen inschatten welke therapieën effectief zullen zijn.”

Na de diagnosestelling gaan de patiënten voor de verdere zorg naar een van de circa 30 multidisciplinaire behandelcentra in Nederland, die voldoen aan de criteria voor optimale zorg voor deze patiënten.

Genetica en gentherapie

10%, mogelijk iets meer, van de ALS is familiair en in deze groep wordt er steeds vaker een afwijking in een gen gevonden. Van den Berg schat dat 10 jaar geleden bij slechts 30% de genetische afwijking vastgesteld kon worden; tegenwoordig is dit mogelijk bij 70-80% van de familiaire patiënten. Ook bij 10% van de patiënten zonder duidelijke familiegeschiedenis wordt een DNA-afwijking gevonden. De verbeterde DNA-diagnostiek is dankzij heel grote genetische studies, zoals Project Mine (www.projectmine.com), waarin het DNA van (tien)duizenden mensen in kaart is gebracht. Dit project is opgezet door het ALS-centrum en wordt vanuit Utrecht gecoördineerd.

Een van de ontdekkingen is dat er niet slechts één vorm van familiaire ALS is;  meer dan 30 genen zijn betrokken. “ALS is waarschijnlijk niet één ziekte, maar een groep van meerdere ziekten, die mogelijk andere behandelingen nodig hebben”, benoemt Van den Berg. “Een van de thema’s binnen ons onderzoek is om te weten te komen wat die subgroepen zijn en zodoende meer te gaan naar personalized of precision medicine.”

Momenteel is gentherapie in opkomst als mogelijk toekomstige behandeling van ALS. Er worden veel studies gedaan die direct te maken hebben met een bepaalde genetische afwijking, bijvoorbeeld in het C9orf72-gen, wat de meest voorkomende genetische afwijking bij ALS is, maar bij SOD1-, FUS– en ATXN2-genen.

Diverse en veel medicatiestudies

Belangrijk is dat veel mensen met ALS (willen) meedoen aan klinische studies. In enquêtes geeft 60-70% aan geïnteresseerd te zijn. “Wanneer patiënten naar ons verwezen worden, bespreken we ook altijd de lopende studies en de mogelijkheid om daar aan deel te nemen”, laat Van den Berg weten. Vanuit een Europees netwerk van 36 ALS-centra, dat vanuit het Utrecht wordt aangestuurd – TRICALS (www.tricals.org) genaamd – worden diverse medicijnen geëvalueerd.

Naast studies in samenwerking met de farmaceutische industrie wordt in het ALS-centrum ook investigator-initiated onderzoek gedaan, vaak naar medicijnen die geregistreerd zijn voor een andere indicatie en waarvan het patent is verlopen. “Dat is drug repurposing”, vertelt Van Es. “Een medicijn is bijvoorbeeld bewezen effectief tegen hiv, maar we denken dat dat medicijn ook een ander werkingsmechanisme zou kunnen hebben dat nuttig is voor ALS. Dergelijk onderzoek doen we ook naar lithium. In eerdere studies (onder andere de Nederlandse LITRA-studie) leek dat medicijn niet effectief. Toen hebben we nogmaals naar die data gekeken en de patiënten opgedeeld in subgroepen, aan de hand van genetica. Daarbij leek er één genetische subgroep te zijn met een afwijking in het UNC13a-gen, die wel baat hadden bij lithium. Nu zijn we een nieuwe studie, MAGNET, gestart met lithium in alleen die genetische subgroep.”

Er lopen ook 4-5 studies voor patiënten bij wie geen genetische afwijking is gevonden. “Eén studie loopt naar een combinatie van twee medicijnen”, vertelt Van den Berg. “Naar ALS is een combinatietherapie in een fase II-studie onderzocht. Wij zijn nu bezig met een fase III-studie. Er worden dus ook studies verricht met ALS-patiënten zonder genetische afwijking naar verschillende medicijnen met verschillende werkingsmechanismen.”

Bespreek trialdeelname!

Gezien de grote hoeveelheid lopende studies is het belangrijk dat met iedere patiënt de mogelijkheid van trialdeelname wordt besproken (mensen kunnen zich aanmelden via info@tricals.nl). Naast deze medicatiestudies vindt in het ALS-centrum ook preklinisch onderzoek plaats naar ziektemodellen met stamcellen en organoïden alsook epidemiologische studies en klinisch onderzoek naar neurofysiologische biomarkers en imaging.

RAS-ALS: Effectiviteit van rasagiline in subgroepen

mrt 2024 | Bewegingsstoornissen

Lees meer over RAS-ALS: Effectiviteit van rasagiline in subgroepen

36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

mrt 2024

Lees meer over 36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

De lengte van een gen bepaalt veroudering

mrt 2024 | Dementie

Lees meer over De lengte van een gen bepaalt veroudering

Fase III-studies naar gantenerumab bij vroege ziekte van Alzheimer

mrt 2024 | Dementie

Lees meer over Fase III-studies naar gantenerumab bij vroege ziekte van Alzheimer

Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

mrt 2024

Lees meer over Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

mrt 2024

Lees meer over Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

Keynote webinar | Spotlight on sleep in brain health

2 mei 2024 om 18:00

Lees meer over Keynote webinar | Spotlight on sleep in brain health

Neurologisch Jaaroverzicht 2023

20 feb 2024 | Bewegingsstoornissen, Dementie, Epilepsie, Hoofdpijn, Multipele Sclerose, Neuro-vasculair

Lees meer over Neurologisch Jaaroverzicht 2023

Masterclass Wervelkolom Welzijn: hedendaagse inzichten en oplossingen

30 jan 2024 om 20:00

Lees meer over Masterclass Wervelkolom Welzijn: hedendaagse inzichten en oplossingen

Plaatsbepaling van device-aided therapies (DATs) bij de ziekte van Parkinson

7 aug 2023 | Bewegingsstoornissen

Lees meer over Plaatsbepaling van device-aided therapies (DATs) bij de ziekte van Parkinson

MS: welk middel voor welke patiënt?

9 mrt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over MS: welk middel voor welke patiënt?

Neurologisch Jaaroverzicht 2022

1 feb 2023 | Bewegingsstoornissen, Dementie, Epilepsie, Hoofdpijn, Multipele Sclerose, Neuro-vasculair

Lees meer over Neurologisch Jaaroverzicht 2022

Antistolling en bloedingen

8 dec 2022 om 20:00

Lees meer over Antistolling en bloedingen

Masterclass Diabetes: Pijn & Polyfarmacie

20 okt 2022 | Diabetes

Lees meer over Masterclass Diabetes: Pijn & Polyfarmacie

Webcast Immuuntherapie: herkennen van bijwerkingen en acties voor de niet-oncoloog

12 okt 2022 | Immuuntherapie

Lees meer over Webcast Immuuntherapie: herkennen van bijwerkingen en acties voor de niet-oncoloog
Er zijn geen e-learnings gevonden.

B-cel therapieën bij MS: impact op immunologie

maandag 10 jun 2024 van 18:00 tot 21:30 | Multipele Sclerose, Vaccinatie

Lees meer over B-cel therapieën bij MS: impact op immunologie

EAN in ORANJE 2024

maandag 1 jul 2024 van 18:00 tot 21:45 | Bewegingsstoornissen, Epilepsie, Neuro-vasculair

Lees meer over EAN in ORANJE 2024

Radiologisch geïsoleerd syndroom en het risico op ontwikkeling van MS

okt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over Radiologisch geïsoleerd syndroom en het risico op ontwikkeling van MS

Progressie onafhankelijk van relapse-activiteit gaat samen met wittestofdegeneratie

okt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over Progressie onafhankelijk van relapse-activiteit gaat samen met wittestofdegeneratie

Cladribine heeft vooral invloed op B-geheugencellen

okt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over Cladribine heeft vooral invloed op B-geheugencellen

Lage ziekteactiviteit voor, tijdens en na de zwangerschap bij gebruik ocrelizumab

okt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over Lage ziekteactiviteit voor, tijdens en na de zwangerschap bij gebruik ocrelizumab

Interacties tussen genen en de omgeving bij kinderen met MS

okt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over Interacties tussen genen en de omgeving bij kinderen met MS

GFAP in serum mogelijk geschikte biomarker voor hersenweefselschade bij progressieve MS

okt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over GFAP in serum mogelijk geschikte biomarker voor hersenweefselschade bij progressieve MS

Genetische risicovariant voor ziekteprogressie hangt samen met meer laesies

okt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over Genetische risicovariant voor ziekteprogressie hangt samen met meer laesies

Artificiële intelligentie kan helpen bij de diagnostiek van secundair progressieve MS

okt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over Artificiële intelligentie kan helpen bij de diagnostiek van secundair progressieve MS

Europese consensus over vaccinatiestrategie bij MS-patiënten

okt 2023 | Multipele Sclerose, Vaccinatie

Lees meer over Europese consensus over vaccinatiestrategie bij MS-patiënten

Podcast: AI in stroke - Using deep learning to predict clinical outcomes after stroke

jan 2024 | Neuro-vasculair

Lees meer over Podcast: AI in stroke - Using deep learning to predict clinical outcomes after stroke

Podcast: Stem cell therapy for PD - A new era for managing Parkinson’s disease?

dec 2023 | Bewegingsstoornissen

Lees meer over Podcast: Stem cell therapy for PD - A new era for managing Parkinson’s disease?

Podcasts migraine: de laatste ontwikkelingen in de behandeling van migraine

aug 2021 | Hoofdpijn

Lees meer over Podcasts migraine: de laatste ontwikkelingen in de behandeling van migraine

Real World Evidence in MS

jan 2020 | Multipele Sclerose

Lees meer over Real World Evidence in MS

MedNet Neurologie 2023-04

dec 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-04

MedNet Neurologie 2023-03

sep 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-03

MedNet Neurologie 2023-02

jun 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-02

MedNet Neurologie 2023-01

mrt 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-01

MedNet Neurologie 2022-04

dec 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-04

MedNet Neurologie 2022-03

sep 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-03

MedNet Neurologie 2022-02

jun 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-02

MedNet Neurologie 2022-01

mrt 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-01