Bewegen als medicijn bij Parkinson

Delen via:

Neuroloog prof. dr. Bas Bloem (Radboudumc) ontving in juni een Stevinpremie van 2,5 miljoen euro. Daarmee wil hij onder meer gaan onderzoeken of beweeginterventies het ontstaan van Parkinson kunnen vertragen of zelfs voorkomen bij een hoogrisicogroep. Wat weten we eigenlijk over beweging en (hersen)ziekten? Een gesprek met Bloem en met neuroloog/bewegingswetenschapper dr. Nico Weerkamp, die zich focust op aerobic fitness in relatie tot neurologische aandoeningen.  

“De WHO bracht vorig jaar nieuwe beweegrichtlijnen uit. Als je de wereldbevolking langs die meetlat legt, dan blijkt fysieke inactiviteit de hoofdschuldige te zijn bij het ontstaan van chronische ziekten”, begint dr. Nico Weerkamp (Excellent Klinieken Zuid-Holland en www.bewegeneenhoofdzaak). “Wereldwijd doet gebrek aan beweging dus meer dan bijvoorbeeld roken of hoge bloeddruk! Ook kanker komt veel vaker voor bij mensen met weinig aerobic fitness, met name borst- en darmkanker.” De neuroloog promoveerde in 2017 bij neuroloog prof. dr. Bas Bloem (Radboudumc). “Vanuit mijn achtergrond als bewegingswetenschapper was ik altijd al geïnteresseerd in preventie”, verklaart Weerkamp. “Mijn focus ligt op aerobic fitness in relatie tot neurologische aandoeningen, met name Parkinson.” Weerkamp heeft een eigen kennis- en nascholingsbedrijf, Bewegen een Hoofdzaak. “Daarmee richt ik me overigens niet alleen op hersenziekten maar ook op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en diabetes.” 

Gamification

Aerobe training wil zeggen dat je zuurstof verbruikt. “Dit gebeurt bij alle inspanningen die langer dan een minuut duren – dus bijvoorbeeld al wanneer je tien trappen oploopt of 1.000 meter schaatst”, licht Weerkamp toe. “Zodra je wat gaat zweten en hijgen en je hart sneller laat kloppen, werk je aan je aerobic fitness.” En dat blijkt dus óók gunstig voor Parkinson. In 2019 publiceerde Bloem al in Lancet Neurology over zijn Park-in-Shape-studie, waarvoor 130 mensen met Parkinson een hometrainer thuis kregen. “Daarop moesten ze gedurende een half jaar drie keer per week ongeveer 30 tot 45 minuten gaan fietsen, op 80% van de maximale hartslag”, vertelt Bloem. “De controlegroep deed alleen rek- en strekoefeningen. De hele interventie was gegamificeerd om de sporttrouw te verhogen. We motiveerden mensen ten eerste om te starten, hun partner zei dan bijvoorbeeld: “Ik zal het dak voor je repareren als jij nu gaat fietsen.” Ten tweede was er motivatie tijdens het sporten: mensen speelden bijvoorbeeld PacMan en hoe harder ze fietsten, hoe meer monstertjes ze konden opeten. Na het sporten, als de patiënt op de bank zat uit te puffen, volgde ten slotte de beloning: hun partner had het dak gerepareerd en ging nu het gras maaien. Verder hadden mensen online volgers die applaus konden geven. De partner en andere naasten werden dus meegenomen in het proces.” 

Deze hele aanpak was identiek voor de controlegroep die rek- en strekoefeningen deed. “Patiënten konden achteraf dan ook niet vertellen of ze in de controlegroep zaten of niet: iedereen had het gevoel dat hij de ‘real deal’ kreeg”, voegt Bloem toe. “De therapietrouw was in beide groepen dan ook voortreffelijk. En wat we zagen na een half jaar: de mensen in de controlegroep gingen achteruit qua parkinsonsymptomen, terwijl de interventiegroep klinisch stabiliseerde.”

Minder hersenkrimp

De vervolgstudie, dit jaar gepubliceerd in Annals of Neurology, zoomt verder in op 25 patiënten uit beide groepen. “In de controlegroep bleek het brein gedurende de zes maanden een beetje te krimpen, zoals beschreven in de literatuur, terwijl die krimp in de sportgroep was stilgezet. Dat is heel bemoedigend. Verder zagen we dat er in de sportgroep nieuwe functionele verbindingen ontstonden tussen de zieke basale kernen en de nog gezonde hersenschors, terwijl dat niet gebeurde bij de rek- en strekgroep. En ten slotte bleek de sportgroep ook nog eens te verbeteren op een cognitieve taak. Ik deel deze belangrijke inzichten regelmatig met mijn patiënten: heb je even geen zin om te sporten? Denk dan aan die nieuwe uitlopertjes die in je hersenen gaan groeien. Dat kan mensen een intrinsieke motivatie geven die bestendiger is dan motivatie door gamificatie. Mensen gaan het lekkere gevoel tijdens of na het sporten trouwens ook waarderen: veel deelnemers wilden de hometrainer eigenlijk niet teruggeven na de studie.” 

“De studies van Bas sluiten heel goed aan op onderzoek van de Nederlandse neuropsycholoog prof. dr. Erik Scherder (VU) en de Amerikaanse neuropsycholoog prof. dr. Arthur Kramer”, merkt Weerkamp op. “Kramer liet eerder zien dat 70-jarigen die een nordic walking-programma volgden, daar een meetbaar grotere hippocampus van kregen. Dat toont aan dat zelfs op die leeftijd de hersenen nog kunnen groeien en verbeteren door beweging.”

Smartphones inzetten

Op dit moment loopt een nieuwe vervolgstudie: StepWise. Er zijn al ruim 100 parkinsonpatiënten geïncludeerd. “Het gebruik van hometrainers is moeilijk schaalbaar, zeker in lage-inkomenslanden”, vertelt Bloem. “Daarom zetten we nu smartphones in om parkinsonpatiënten te motiveren tot lopen. Hun beloning is onder andere meer kennis over Parkinson. De bedoeling is dat patiënten net zo ‘verslaafd’ raken aan onze app als tieners verslaafd kunnen zijn aan Pokémon Go, waarvoor ze kilometers lopen om fantasiedieren te vangen.” De controlegroep krijgt als target om 10% meer te bewegen, de behandelgroep maar 50%, 100% of 200% meer. “Zo hopen we een dosis-effectrelatie vast te stellen”, verklaart Bloem. “De smartphone fungeert als stappenteller en door onze samenwerking met Sage Bionetworks kan de app ook onder andere tremor en traagheid op afstand meten. Op die manier kunnen we zowel de interventie als het meten van uitkomsten op afstand uitvoeren.”

Prodromale klachten

Met zijn Stevinpremie wil Bloem nog een stap verder gaan. “In onze Amerikaans-Brits-Nederlandse SlowSpeed-studie gaan we kijken of beweging helpt om Parkinson uit te stellen of zelfs te voorkomen bij mensen met een verhoogd risico”, licht de neuroloog toe. “Daarvoor includeren we 800 mensen met óf een genetisch risico door een LRRK2– of GBA-mutatie, óf prodromale verschijnselen zoals een REM-slaapstoornis, reukverlies of obstipatie.” De onderzoekers hopen van SlowSpeed te leren hoe ze gezonde mensen kunnen motiveren om meer te bewegen, en natuurlijk of dit dan effect heeft op het ontstaan van Parkinson. “De looptijd van de studie is te kort om dat direct te meten, daarom gebruiken we het volume aan prodromale verschijnselen als uitkomstmaat. Prodromale klachten meten we via vragenlijsten maar ook met een zeer geavanceerde smartwatch, de Verily Study Device. Die meet onder andere motoriek, slaap, huidimpedantie als maat voor autonome disfunctie, en hartslagvariabiliteit, die volgens andere studies al in een vroege prodromale fase van Parkinson afneemt.” 

Belang van leefstijl in spreekkamer

Bespreken Bloem en Weerkamp beweging ook met hun eigen patiënten? “Ik begin in vrijwel elk consult over het belang van aerobic fitness”, antwoordt Weerkamp. “Vandaag nog zag ik een vrouw die al rond haar 40e diabetes type 2 kreeg, ik leerde haar dat je die ziekte met leefstijl zelfs kunt omkeren.” Het is belangrijk dat patiënten een sport kiezen die ze zelf leuk vinden. “Ook spelsporten zijn prima, bijvoorbeeld voetbal, basketbal of rugby. Eigenlijk is bijna iedere sport goed, behalve natuurlijk jeu de boules of schaken. Bij parkinsonpatiënten met loopproblemen kan een sport met lopen daarbij helpen. Maar als lopen heel slecht lukt is bijvoorbeeld fietsen of roeien vaak nog mogelijk.” Bloem: “Ik vertel mijn patiënten altijd dat ze zelf meer kunnen doen om de ziekte te vertragen dan ik – de meesten vinden dat een prettig idee. Voor hulp kunnen ze onder meer terecht bij de speciaal geschoolde fysiotherapeuten van ParkinsonNet (te vinden via www.ParkinsonZorgzoeker.nl) of via de website www.sporttrainersvoorparkinson.nl, waar speciale instructies staan voor trainers die graag mensen met Parkinson willen begeleiden bij het sporten. Ik vind zelf dat elke neuroloog minstens één keer per jaar leefstijl moet bespreken met zijn patiënten. Niet alleen sport en beweging, maar bijvoorbeeld ook voeding en stress.” Weerkamp: “Verder helpt beweging natuurlijk ook tegen allerlei comorbiditeit. Deze patiënten hebben al Parkinson, dan wil je er niet ook nog bijvoorbeeld een hart- en vaatziekte of diabetes bij krijgen.” 

Biologisch mechanisme

Is ook bekend via welk mechanisme fysieke inspanning kan bijdragen aan het voorkomen van hersenachteruitgang? “Bij elke fysieke inspanning komen door spiercontracties myokines vrij uit spieren”, antwoordt Weerkamp. “Het gaat om een hele verzameling van cytokines en peptiden die als een soort groeifactoren invloed uitoefenen op onder meer bloedvaten, hart en botten, maar ook op de hersenen.” Zo heeft de myokine brain-derived neurotrophic factor rechtstreeks invloed op het brein. “Dat stofje zorgt ervoor dat de hersenen groeien, uitlopers maken en zich aanpassen voor een volgende keer dat je aerobe training gaat doen”, zegt Weerkamp. Maar in andere opzichten blijft het mechanisme een black box, vult Bloem aan. “We weten dat sport goed is voor je hersenen, maar of dat alleen via groeifactoren werkt of ook via verbeterde doorbloeding van de hersenen of op nog andere manieren, dat is onbekend. In onze SlowSpeed-studie zullen we bloed afnemen om Neurofilament Light chain oftewel NfL te meten, als biomarker voor ziekteprogressie, maar ook neurotrofe factoren in het bloed. Misschien helpt dat om het biologische mechanisme beter te gaan begrijpen.”

RAS-ALS: Effectiviteit van rasagiline in subgroepen

mrt 2024 | Bewegingsstoornissen

Lees meer over RAS-ALS: Effectiviteit van rasagiline in subgroepen

36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

mrt 2024

Lees meer over 36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

De lengte van een gen bepaalt veroudering

mrt 2024 | Dementie

Lees meer over De lengte van een gen bepaalt veroudering

Fase III-studies naar gantenerumab bij vroege ziekte van Alzheimer

mrt 2024 | Dementie

Lees meer over Fase III-studies naar gantenerumab bij vroege ziekte van Alzheimer

Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

mrt 2024

Lees meer over Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

mrt 2024

Lees meer over Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

Keynote webinar | Spotlight on sleep in brain health

2 mei 2024 om 18:00

Lees meer over Keynote webinar | Spotlight on sleep in brain health

Neurologisch Jaaroverzicht 2023

20 feb 2024 | Bewegingsstoornissen, Dementie, Epilepsie, Hoofdpijn, Multipele Sclerose, Neuro-vasculair

Lees meer over Neurologisch Jaaroverzicht 2023

Masterclass Wervelkolom Welzijn: hedendaagse inzichten en oplossingen

30 jan 2024 om 20:00

Lees meer over Masterclass Wervelkolom Welzijn: hedendaagse inzichten en oplossingen

Plaatsbepaling van device-aided therapies (DATs) bij de ziekte van Parkinson

7 aug 2023 | Bewegingsstoornissen

Lees meer over Plaatsbepaling van device-aided therapies (DATs) bij de ziekte van Parkinson

MS: welk middel voor welke patiënt?

9 mrt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over MS: welk middel voor welke patiënt?

Neurologisch Jaaroverzicht 2022

1 feb 2023 | Bewegingsstoornissen, Dementie, Epilepsie, Hoofdpijn, Multipele Sclerose, Neuro-vasculair

Lees meer over Neurologisch Jaaroverzicht 2022

Antistolling en bloedingen

8 dec 2022 om 20:00

Lees meer over Antistolling en bloedingen

Masterclass Diabetes: Pijn & Polyfarmacie

20 okt 2022 | Diabetes

Lees meer over Masterclass Diabetes: Pijn & Polyfarmacie

Webcast Immuuntherapie: herkennen van bijwerkingen en acties voor de niet-oncoloog

12 okt 2022 | Immuuntherapie

Lees meer over Webcast Immuuntherapie: herkennen van bijwerkingen en acties voor de niet-oncoloog
Er zijn geen e-learnings gevonden.

B-cel therapieën bij MS: impact op immunologie

maandag 10 jun 2024 van 18:00 tot 21:30 | Multipele Sclerose, Vaccinatie

Lees meer over B-cel therapieën bij MS: impact op immunologie

EAN in ORANJE 2024

maandag 1 jul 2024 van 18:00 tot 21:45 | Bewegingsstoornissen, Epilepsie, Neuro-vasculair

Lees meer over EAN in ORANJE 2024

Effectiviteit DMF vergeleken met teriflunomide en fingolimod

apr 2018 | Multipele Sclerose

Lees meer over Effectiviteit DMF vergeleken met teriflunomide en fingolimod

CGRP-remmer eptinezumab verlaagt kans op migraine snel

apr 2018 | Hoofdpijn

Lees meer over CGRP-remmer eptinezumab verlaagt kans op migraine snel

Prognose na beroerte gunstiger bij obesitas

apr 2018 | Neuro-vasculair

Lees meer over Prognose na beroerte gunstiger bij obesitas

Solriamfetol effectief bij narcolepsie type 1 en 2

apr 2018 | Overig

Lees meer over Solriamfetol effectief bij narcolepsie type 1 en 2

Positieve effecten patisiran bij hATTR-amyloïdose

apr 2018

Lees meer over Positieve effecten patisiran bij hATTR-amyloïdose

Nieuwe AAN-richtlijn bepleit vroege interventie bij MS

apr 2018 | Multipele Sclerose

Lees meer over Nieuwe AAN-richtlijn bepleit vroege interventie bij MS

Effectiviteit cenobamaat bij diverse soorten partiële aanvallen

apr 2018 | Epilepsie

Lees meer over Effectiviteit cenobamaat bij diverse soorten partiële aanvallen

Gunstige verhouding voordelen en risico's cladribine bij MS

apr 2018 | Multipele Sclerose

Lees meer over Gunstige verhouding voordelen en risico's cladribine bij MS

Consequenties van staken behandeling bij stabiele MS

apr 2018 | Multipele Sclerose

Lees meer over Consequenties van staken behandeling bij stabiele MS

Podcast: AI in stroke - Using deep learning to predict clinical outcomes after stroke

jan 2024 | Neuro-vasculair

Lees meer over Podcast: AI in stroke - Using deep learning to predict clinical outcomes after stroke

Podcast: Stem cell therapy for PD - A new era for managing Parkinson’s disease?

dec 2023 | Bewegingsstoornissen

Lees meer over Podcast: Stem cell therapy for PD - A new era for managing Parkinson’s disease?

Podcasts migraine: de laatste ontwikkelingen in de behandeling van migraine

aug 2021 | Hoofdpijn

Lees meer over Podcasts migraine: de laatste ontwikkelingen in de behandeling van migraine

Real World Evidence in MS

jan 2020 | Multipele Sclerose

Lees meer over Real World Evidence in MS

MedNet Neurologie 2023-04

dec 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-04

MedNet Neurologie 2023-03

sep 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-03

MedNet Neurologie 2023-02

jun 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-02

MedNet Neurologie 2023-01

mrt 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-01

MedNet Neurologie 2022-04

dec 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-04

MedNet Neurologie 2022-03

sep 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-03

MedNet Neurologie 2022-02

jun 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-02

MedNet Neurologie 2022-01

mrt 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-01