Ruim 3 decennia behandelde oogarts Tjeerd de Faber in het Oogziekenhuis Rotterdam iedere jaarwisseling tientallen mensen met oogletsel door vuurwerk. Mede door zijn volhoudendheid is het afsteken van vuurwerk door consumenten vanaf volgend jaar wettelijk verboden. “Nu kan ik eindelijk met pensioen”, aldus de 70-jarige oogarts.
De komende jaarwisseling wordt voor Tjeerd de Faber een bijzondere. Voor het eerst in meer dan een kwart eeuw kan hij op 31 december samen met zijn vrouw het glas heffen op zowel hun trouwdag als het begin van een nieuw jaar. Afgelopen zomer stemde ook de Eerste Kamer in met de Wet veilige jaarwisseling die het afsteken van vuurwerk door consumenten verbiedt. Voor De Faber is het bereiken van deze mijlpaal voldoende om de komende jaarwisseling niet meer door te brengen in zijn vertrouwde Oogziekenhuis Rotterdam. “Ik heb altijd gezegd dat ik pas met pensioen ga als het consumentenvuurwerk wettelijk verboden is. Het heeft even geduurd, maar nu is het dan eindelijk zover. Ik kan met pensioen.”
Vaste rubriek
Dat De Faber zou uitgroeien tot het nationale gezicht van de lobby voor een wettelijk verbod op consumentenvuurwerk had hij aan het begin van zijn medische carrière niet kunnen voorzien. “Na mijn afstuderen heb ik de opleiding tot huisarts gevolgd. Ik zag er daarna echter tegenop om mij op jonge leeftijd in te kopen in een huisartspraktijk en de rest van mijn leven daar te blijven werken.” Zijn interesse in de oogheelkunde werd gewekt via een onderzoeksbaan in Houston (VS). “Daarbij bestudeerde ik de hersenen van schele aapjes.” Terug in Nederland deed hij in het Oogziekenhuis de opleiding tot oogarts, gevolgd door een aanstelling van een jaar in de VS als kinderoogarts. In 1991 werd hij aangesteld als hoofd van de Kinderoogheelkunde en Strabismus in het Oogziekenhuis Rotterdam.
“Daar zag ik in de eerste dagen van januari steevast veel kinderen binnenkomen met oogletsel door vuurwerk. Doorgaans jongens van tussen de 8 en 18 jaar. Toen ik begin deze eeuw een 3-jarig jongetje dat een ‘babypijl’ in zijn oog had gekregen op mijn operatietafel had liggen, ging bij mij de knop om. Dit kon zo niet doorgaan. Ik besloot allereerst te gaan bijhouden om hoeveel kinderen het ging, welke letsels we zagen en wat de klinische gevolgen ervan waren. In het Oogziekenhuis telde ik in 8 jaar tijd 40 maatschappelijk blinde ogen als gevolg van vuurwerk. Ik had jaarlijks op 1 januari om 7.10 uur mijn vaste rubriek op Radio 1: de cijfers uit het Rotterdamse Oogziekenhuis.”
Namens alle oogartsen
Tijdens zijn periode als voorzitter van het NOG wist De Faber een landelijke registratie van cijfers over oogletsel door vuurwerk op te zetten. “De eerste keer schrokken we ons helemaal kapot. Zo’n 250 mensen met oogletsel door vuurwerk bij de jaarwisseling van wie ongeveer de helft omstanders. Landelijk kost ieder ‘gedooguur’ 2 blinde ogen. (Voor meer cijfers zie: www.vuurwerkmanifest.nl en www.veilgheid.nl.) Ter vergelijking: dat aantal was ongeveer de helft van het aantal oogletsels onder Amerikaanse soldaten in de 3,5 jaar tijd die ze in Irak en Afghanistan in een oorlogssituatie hadden gevochten. Ongeveer een derde van de patiënten krijgt blijvend letsel, ongeveer 10% raakt blind. En dan hoorde je ’s middags op de radio dat het een ‘rustige jaarwisseling’ was. Overigens vormen de oogletsels een kwart tot een derde van alle vuurwerkgerelateerde letsels.”
Deze cijfers leidden onder Fabers voorzitterschap in 2009 tot een motie van de NOG die opriep op medische gronden consumentenvuurwerk wettelijk te verbieden en in ruil daarvoor lokaal professionele, veilige vuurwerkshows te organiseren. “Hierdoor kon ik namens alle Nederlandse oogartsen gaan pleiten voor een vuurwerkverbod.” Om een lang verhaal kort te maken: na ruim anderhalf decennium van lobbyen stemde de Nederlandse politiek afgelopen zomer in met de initiatiefwet ‘Veilige jaarwisseling’ die een vuurwerkverbod voor consumenten omvat. “Wij hebben in het Oogziekenhuis een feestje gevierd toen duidelijk werd dat er een meerderheid van het parlement vóór de wet was. Onder andere de sterke dip van het aantal oogletsels tijdens jaarwisselingen in de coronajaren opende ook veel politici de ogen. De afgelopen jaarwisseling turfden we echter het hoogste aantal slachtoffers in 10 jaar tijd. Helaas gaat het verbod pas gelden vanaf de jaarwisseling 2026/2027.”
‘Kruit moet eruit’
De komende jaarwisseling zal het dus nog alle hens aan dek zijn in het Oogziekenhuis, voorziet De Faber. “We hebben tijdens de jaarwisseling altijd een dubbele bezetting aan oogartsen, assistenten, verpleging en anesthesie. Bij binnenkomst van de patiënten kijken we naar de oorzaak van het letsel. Daarbij onderscheiden we letsel door de schokgolf, een scherp voorwerp, een stomp voorwerp, chemisch letsel, thermisch letsel, tatoeage van de huid door kruitresten en ten slotte het psychisch trauma, ofwel de klap na de vuurpijl. De vuistregel bij alle patiënten is ‘kruit moet eruit’. Verbrand buskruit is sterk basisch en tast dus weefsel aan. Bij veel patiënten is spoelen en zo nodig onder narcose verwijderen van kruitresten het eerste dat nodig is. Vervolgens beoordelen we de ernst van de schade aan de hand van een traumascore. We proberen zoveel mogelijk ieder oog te redden, ook als er geen of weinig kans op visus is. Cosmetische en psychologische afwegingen spelen daarbij een rol. Mocht het nodig zijn een oog toch te verwijderen, dan wachten we daar zo mogelijk enige tijd mee zodat de patiënt dit zelf ervaart en kan wennen aan het feit dat verwijderen de beste optie is. In dat geval volgt een reconstructie waarbij de oogbol wordt opgevuld met een prothese, waarover de sclera en de conjunctieva worden gesloten en een schaalprothese wordt aangebracht. Sommige patiënten moet je uitleggen dat je met zo’n ‘kunstoog’ niet kunt zien.”
Rouwproces
Voor een deel van de patiënten is het daarbij niet afgelopen. Met name mensen die (bijna) blind zijn geworden volgt een lange revalidatie. Soms zijn jaren later nog nieuwe chirurgische ingrepen nodig. “Het 3-jarige jongetje dat bij mij de knop omzette heb ik inmiddels 5 keer geopereerd.” De reactie van de patiënten op het vuurwerkletsel is zeer wisselend, weet De Faber na 3 decennia. “Dat varieert van ‘ik raak nooit meer vuurwerk aan en blijf er ver uit de buurt van’ tot een patiënt die na behandeling wegens een voltreffer in zijn oog snel weer naar huis wilde want hij had nog een aantal dozen vuurwerk die hij wilde afsteken. Bij blijvend letsel zie je de patiënt vaak de verschillende stadia van het rouwproces doorgaan: van ontkenning tot berusting en acceptatie. We betrekken daarom ook zo snel mogelijk maatschappelijk werk en psychische hulp bij de behandeling.”
Loopgravenoogheelkunde
Ook voor de betrokken zorgverleners zijn de eerste dagen van het nieuwe jaar zwaar, weet De Faber uit ervaring. “Iedere assistent in ons ziekenhuis maakt eenmaal tijdens de opleiding zo’n jaarwisseling mee. Voorafgaand geef ik hun les met veel plaatjes waardoor ze voorbereid zijn op wat ze te zien krijgen. Loopgravenoogheelkunde en oorlogsgeneeskunde noem ik het altijd. Iedere assistent krijgt de opdracht om 1 casus uit die nacht helemaal te volgen en te documenteren. We evalueren 2 weken later de verschillende casussen met het hele team. Na deze dienst zijn de meeste assistenten zelf voorgoed genezen van vuurwerk.”
De Wet veilige jaarwisseling mag dan zijn aangenomen, dat betekent niet dat de jaarwisseling vanaf volgend jaar zonder oogletsels zal verlopen, verwacht De Faber. “Uiteraard zal niet iedereen zich meteen willen neerleggen bij het verbod. Voor hen is de cocktail adrenaline, testosteron, buskruit en alcohol blijkbaar te verleidelijk. Ik heb echter goede hoop dat het imago van vuurwerk sterk is veranderd. Van sociaal en gezellig in asociaal en gevaarlijk. Zo’n omslag kost enige tijd, zagen we bijvoorbeeld eerder bij het rookverbod in de horeca. Voor mij is de wet echter voldoende om nu toch echt met pensioen te gaan. Maar ik blijf het voorlopig nog overal zeggen: vuurwerk is mooi om naar te kijken maar zorg dat het niet het laatste is wat je ziet.”