Innovaties sneller naar de klinische praktijk brengen

Delen via:

In de zorg wordt veel geïnnoveerd. Maar het duurt doorgaans jaren voordat een innovatie de klinische praktijk bereikt en veel vaker gebeurt dit niet. Maria Jacobs, voorzitter raad van bestuur van Maastro, is door Universiteit van Tilburg aangesteld als bijzonder hoogleraar Implementation of innovations in health care. Zij wil zich er hard voor maken succesvolle implementaties sneller de weg naar de klinische praktijk te laten afleggen. 

Het is geen nieuw gegeven dat innovaties in de zorg pas na jaren de klinische praktijk bereiken. Dit rechtvaardigt de vraag: waarom nu pas een hoogleraarschap implementatie van innovaties in de gezondheidszorg? “Nu ja, ik ben natuurlijk al in augustus 2019 benoemd”, zegt Jacobs, “maar door de coronacrisis is mijn inaugurale reden uitgesteld tot september 2020. Maar de vraag is toch wel terecht. De zorg is een niche wat betreft innovatie-implementatieonderzoek, meestal vindt onderzoek plaats naar de innovatie zelf maar niet naar de vraag hoe je die het beste kunt implementeren. Juist daar gaat het vaak mis. Vandaar mijn hoogleraarschap. En vandaar ook mijn eerdere promotieonderzoek. Ik vond bij mijn onderzoek indertijd dat slechts 19% van het onderzoek dat we vanuit Maastro publiceren leidde tot implementatie van een innovatie in de praktijk en dat nog eens 30% leidde tot vervolgonderzoek. Er verdween dus 51%. Bedenk hierbij dat Maastro in de Nederlandse top scoort op innovatie-implementatie. Die 19% van toen is nu 25%, resultaat van zorgvuldig sturen op implementatie. Mijn leeropdracht is dan ook onderzoeken hoe de implementatieroute kan worden versterkt.”

Dat juist Jacobs deze eer te beurt viel, is begrijpelijk. Ze promoveerde in 2017 op onderzoek naar innovatie-implementatie in de radiotherapie. De Universiteit van Tilburg heeft een departement economie en management, gericht op innovaties in het bedrijfsleven sneller tot wasdom brengen. “Het onderzoek daarnaar wilden ze verbreden naar de zorg”, vertelt ze, “en daarom past mijn leerstoel ook zo goed.” In het kader van haar hoogleraarschap begeleidt Jacobs ook promovendi die onderzoek doen naar de implementatie van innovatie en de effectiviteit van managementinterventies, met name in de zorg.

Samenspel vereist

Wat innovatie implementeren moeilijk maakt, stelt Jacobs, is het complexe samenspel van de innovatie zelf, het gedrag van mensen, de organisatiecontext en de processen die nodig zijn om dingen voor elkaar te krijgen. Ze legt uit: “Bij de start van een implementatietraject zijn vaak de resources niet op orde, daar begint het al mee. Maar de drive van de initiatiefnemers is vaak zo groot dat men toch al start. In andere gevallen wordt onvoldoende geborgd dat de betrokkenen daadwerkelijk de innovatie dragen. Ook zijn projecten soms te complex. Wat dan helpt is om die complexiteit te reduceren door het implementatietraject op te delen in deelprojecten.”

Dit laatste is inmiddels gangbaar in Maastro: innovatieteams werken vanuit samen gedefinieerde mijlpalen die in één of twee weken kunnen worden behaald door er multidisciplinair aan te werken. Degenen die beschikbaar moeten zijn om die mijlpaal op te leveren worden dan vrijgepland voor de benodigde tijd, zodat de resources meteen zijn veiliggesteld. “Dat maakt het overzichtelijk”, zegt Jacobs, “en het geeft een goed gevoel als je na die week een voorgenomen doel hebt kunnen afronden.”

Concurrentie versus samenwerking

Volgens Jacobs kunnen concurrentie en marktdenken een beperkende rol spelen in het succesvol implementeren van innovaties. “Natuurlijk bestond het probleem ook al voor de introductie van de gereguleerde marktwerking in de zorg”, vertelt ze, “maar toch zie je het nu meer. Vaak zijn mensen op meerdere plekken tegelijk met dezelfde innovatie bezig en is iedereen het wiel aan het uitvinden. Dan zie je dat concurrentie echt een rol speelt. In de oncologie, en ook in de radiotherapie, is gelukkig wel meer samenwerking tot stand gekomen. Aanvankelijk leidde die wel tot discussie over de vraag of er voldoende balans zou zijn in de mate waarin je informatie kan ophalen en geeft. Maar die opvatting is nu meer naar de achtergrond verdwenen. In de radiotherapie is de Taskforce innovatie-implementatie radiotherapie Nederland ingesteld door de beroepsvereniging NVRO. De interesse daarvoor bleek snel zo groot dat we de Taskforce niet verder konden uitbreiden, omdat je anders niet meer effectief kunt vergaderen. Verander- en organisatiekunde krijgt in de opleiding van zorgprofessionals weinig aandacht, dus de manier waarop de taskforce dit gat opvult moet echt in een behoefte gaan voorzien.”

De lastige praktijk

Dan nog blijft de praktijk soms weerbarstig. “Soms zijn we zo ambitieus om iets uit te rollen dat we dat wel eens over het hoofd zien”, vertelt Jacobs. “Neem de protonentherapie. Een radicale innovatie, maar verwijzingen blijven achter. We hebben duidelijk de kennisverspreiding en de noodzaak voor draagvlak vooraf onder radiotherapeut-oncologen onderschat. Maar ook wel de veranderkundige aspecten van zo’n implementatie, terwijl we vanuit de literatuur hadden kunnen bedenken dat dit een moeilijke opgave is die een procesmatige aanpak nodig heeft.”

Jacobs schat in dat het implementatieprobleem voor geneesmiddelen minder groot is. “Het onderzoek daarnaar voorafgaand aan markttoelating, in gerandomiseerde klinische trials, is goed geregeld”, verduidelijkt ze. “Als een nieuw geneesmiddel op de markt komt, is de meerwaarde meestal duidelijk aangetoond. Het is een eenvoudiger vorm van implementatie dan technische innovatie, die immers vereist dat je ook de techniek begrijpt. De leercurve bij complexe technische innovaties kan aanzienlijk zijn en dat beïnvloedt het implementatieproces.”

Voorspellende factoren

De onderzoeksgroep van Jacobs ontwikkelde een predictiemodel voor het voorspellen van het succes van een implementatietraject. Het kwam tot stand in samenwerking tussen Maastro en het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis. In een literatuurstudie over 150 innovaties zijn de succesfactoren voor innovatie-implementatie en de mate van prognostische waarde daarvan in kaart gebracht. “Hoewel meerdere factoren statistisch significant zijn, blijkt maar een beperkt aantal prognostische waarde te hebben”, vertelt ze. “Door betrokkenen daarop te laten scoren, krijgen ze een concreet beeld van de kans van het tijdig slagen van de implementatie en kunnen ze onderdelen die slecht scoren eerst op orde brengen voordat ze aan de implementatie beginnen.”

Het predictiemodel is echter maar een deel van het verhaal. “We kunnen ook leren van hoe de industrie en de ICT-sector met implementatie van innovaties omgaan”, zegt Jacobs. “Ook op het punt van digitale informatie. Daar doen we ook onderzoek naar. En we gebruiken de kennis van andere sectoren ook om te onderzoeken hoe we de adoptie van protonentherapie beter kunnen laten verlopen. We gaan ook diepte-interviews doen om in kaart te brengen wat hiervoor de faciliterende elementen zijn.”

Meerwaarde vaststellen

Een ‘donkere wolk’ noemt Jacobs de vendor-push die soms bij innovatie-implementatie een rol speelt: een leverancier die een nieuw product of een nieuwe technologie bedenkt en daar een markt voor zoekt. “Je moet heel goed vaststellen of een zorginnovatie echt klinisch significante meerwaarde heeft voor de patiënt. Is dat niet duidelijk, dan is het zaak dit eerst in een beperkt aantal centra uit te zoeken en dan pas eventuele vervolgstappen te zetten. Dat gebeurt te weinig.”

Zorgaanbieders noemen doorgaans een ander struikelblok voor het succesvol implementeren van innovaties: het probleem om tot structurele financiering ervoor te komen. “Als Maastro zijn we door VWS erkend als centrum met een topklinische functie”, zegt Jacobs. “Wij zijn van mening dat dit voor ons de verantwoordelijkheid met zich meebrengt om kosteneffectiviteitsonderzoek een onderdeel te laten zijn van ieder innovatietraject. Dan weet je zeker dat je een goede basis hebt om het gesprek aan te gaan met de zorgverzekeraars als je een tarief aanvraagt. Als we vinden dat we voor een bepaalde behandeling een hoger tarief moeten kunnen krijgen, dan moeten we ook kunnen aantonen dat de meerkosten worden gerechtvaardigd door verbeterde uitkomsten voor de patiënt. Die kosteneffectiviteitsstudies vinden nog in veel te veel gevallen niet plaats. Dat moeten we als zorgsector meer gaan doen. Dan kom je vanzelf tot het goede, constructieve gesprek.”

Maria Jacobs

Bedrijfskundige Maria Jacobs is sinds mei 2008 lid van de raad van bestuur van Maastro en sinds 2015 bestuursvoorzitter. Maastro is het bestralingsinstituut dat de radiotherapie verzorgt voor patiënten in Limburg en voor protonentherapie ook voor Zuidoost-Nederland. Ze promoveerde in 2017 aan de Universiteit Maastricht op het proefschrift Innovation in radiotherapy: going from good to better. Naast Jacobs heeft Maastro ook hoogleraren op het gebied van radiotherapie, fysica, biologie en data science.

Ook interessant voor u: beluister de Podcast Innovatie in de zorg

Slimme inhalator voor én door gebruikers

feb 2024 | Astma

Lees meer over Slimme inhalator voor én door gebruikers

In 2023 iets meer orgaantransplantaties en kortere wachttijden

feb 2024 | Niertransplantatie

Lees meer over In 2023 iets meer orgaantransplantaties en kortere wachttijden

Ondanks uitbreiding indicatie vaak hoge prijzen voor kankermiddelen

feb 2024 | Borstkanker, Dermato-oncologie, Gynaecologische oncologie, Hoofd-halsoncologie, Immuuntherapie, Longoncologie, Lymfoom, Maag-darm-leveroncologie, MM, Uro-oncologie

Lees meer over Ondanks uitbreiding indicatie vaak hoge prijzen voor kankermiddelen

Digitale toepassingen om het zorgvak weer aantrekkelijk te maken

feb 2024

Lees meer over Digitale toepassingen om het zorgvak weer aantrekkelijk te maken

Rilematovir bij niet-opgenomen volwassenen met een RSV-infectie

feb 2024 | Virale infecties

Lees meer over Rilematovir bij niet-opgenomen volwassenen met een RSV-infectie

Golven in de ademhaling

feb 2024 | Astma, COPD

Lees meer over Golven in de ademhaling

Keynote webinar | Spotlight on sleep in brain health

2 mei 2024 om 18:00

Lees meer over Keynote webinar | Spotlight on sleep in brain health

Pulmo Lounge 2: Exacerbaties in COPD

26 mrt 2024 om 20:00 | COPD, Vaccinatie

Lees meer over Pulmo Lounge 2: Exacerbaties in COPD

Keynote webinar: Spotlight on antibody–drug conjugates in cancer

19 feb 2024 om 17:30 | Borstkanker

Lees meer over Keynote webinar: Spotlight on antibody–drug conjugates in cancer

Online live GOLD-café 15 januari 2024

15 jan 2024 om 19:30 | COPD

Lees meer over Online live GOLD-café 15 januari 2024

Is Disease Remission haalbaar bij ernstig astma?

5 jan 2024 | Astma

Lees meer over Is Disease Remission haalbaar bij ernstig astma?

RSV: inzichten en casuïstiek vanuit de eerste en tweede lijn

27 nov 2023 om 20:00 | Ouderen, Vaccinatie, Virale infecties

Lees meer over RSV: inzichten en casuïstiek vanuit de eerste en tweede lijn

Pulmo Pubquiz 2023

31 okt 2023 om 20:00 | Astma, COPD, ILD

Lees meer over Pulmo Pubquiz 2023

Ernstig astma: zijn de behandeldoelen ambitieus genoeg? De huisarts en longarts in gesprek

11 jul 2023 | Astma

Lees meer over Ernstig astma: zijn de behandeldoelen ambitieus genoeg? De huisarts en longarts in gesprek

Biologicals voor de bovenste en onderste luchtwegen, kunt u rationeel kiezen?

26 jun 2023 | Astma

Lees meer over Biologicals voor de bovenste en onderste luchtwegen, kunt u rationeel kiezen?

ERS 2023 videoverslagen

COPD

Lees meer over ERS 2023 videoverslagen

LANdelijk Longcongres 2024

vrijdag 19 apr 2024 van 08:45 tot 17:00 | COPD

Lees meer over LANdelijk Longcongres 2024

Eerste onderzoek naar Long COVID bij kinderen en adolescenten

mrt 2024 | Virale infecties

Lees meer over Eerste onderzoek naar Long COVID bij kinderen en adolescenten

Ami-laz als eerstelijnsbehandeling bij EGFR-gemuteerd, gevorderd NSCLC

okt 2023 | Longoncologie

Lees meer over Ami-laz als eerstelijnsbehandeling bij EGFR-gemuteerd, gevorderd NSCLC

Vertragingen in kankerzorgtraject en de rol van AI

okt 2023 | Borstkanker, Longoncologie, Maag-darm-leveroncologie, Uro-oncologie

Lees meer over Vertragingen in kankerzorgtraject en de rol van AI

Meerwaarde perioperatieve toevoeging nivolumab bij NSCLC

okt 2023 | Immuuntherapie, Longoncologie

Lees meer over Meerwaarde perioperatieve toevoeging nivolumab bij NSCLC

ESMO in FOCUS 2023

okt 2023 | Borstkanker, Longoncologie, Uro-oncologie

Lees meer over ESMO in FOCUS 2023

Afbouw ICS bij type 2-laag, obesitas-gerelateerd astma mogelijk zonder verlies astmacontrole

okt 2023 | Astma

Lees meer over Afbouw ICS bij type 2-laag, obesitas-gerelateerd astma mogelijk zonder verlies astmacontrole

Atopie beschermt tegen alvleesklierkanker

okt 2023 | Astma, Maag-darm-leveroncologie

Lees meer over Atopie beschermt tegen alvleesklierkanker

Anafylactische reactie door biological voor astma is zeldzaam

okt 2023 | Astma

Lees meer over Anafylactische reactie door biological voor astma is zeldzaam

Toename klinische remissie bij type 2 astma door behandeling met dupilumab

okt 2023 | Astma

Lees meer over Toename klinische remissie bij type 2 astma door behandeling met dupilumab

Zorgtransitie: Thuistoedieningspilot met anti-IL5 behandelingen voor ernstig astma

nov 2021 | Astma

Lees meer over Zorgtransitie: Thuistoedieningspilot met anti-IL5 behandelingen voor ernstig astma

MedNet Longziekten 2023-04

dec 2023

Lees meer over MedNet Longziekten 2023-04

MedNet Oncologie special Longkanker 2023-2

nov 2023

Lees meer over MedNet Oncologie special Longkanker 2023-2

MedNet Longziekten 2023-03

sep 2023

Lees meer over MedNet Longziekten 2023-03

MedNet Longziekten 2023-02

jul 2023

Lees meer over MedNet Longziekten 2023-02

MedNet Oncologie special Longkanker 2023

mei 2023

Lees meer over MedNet Oncologie special Longkanker 2023

MedNet Longziekten 2023-01

mrt 2023

Lees meer over MedNet Longziekten 2023-01

MedNet Longziekten 2022-04

dec 2022

Lees meer over MedNet Longziekten 2022-04

MedNet Oncologie special Longkanker 2022

nov 2022

Lees meer over MedNet Oncologie special Longkanker 2022

MedNet Longziekten 2022-03

sep 2022

Lees meer over MedNet Longziekten 2022-03