Leefstijl na niertransplantatie: werk aan de winkel

Delen via:

De motivatie voor een gezonde leefstijl is bij mensen die een niertransplantatie hebben ondergaan doorgaans zeer groot. Maar ze moeten daarbij wel geholpen worden, zegt prof. dr. Gerjan Navis bij haar emeritaat. De nefrologen hebben dit essentiële onderdeel van hun werk veel te lang over het hoofd gezien, terwijl de mogelijkheden voor het oprapen liggen.

Patiënten die een niertransplantatie ondergaan, zijn bijzonder gemotiveerd om daarna zo optimaal mogelijk gezond te blijven. “Logisch ook, want ze hebben hun leven weer terug na het lange en vaak slopende proces van nierdialyse”, zegt Navis. “Een nierziekte geeft een enorm grote lijdensdruk. Ze stellen dan ook vaak de vraag naar wat zij zelf kunnen doen om gezond te blijven. Ik heb ze altijd uitgelegd dat ze met een gezonde leefstijl het verschil kunnen maken, dat ze dit alleen zelf kunnen doen, maar dat wij ze daarbij zo goed mogelijk zullen helpen.”

Het hardnekkige idee dat gebrek aan motivatie leefstijlverandering in de weg staat, gaat voor de meeste transplantatiepatiënten helemaal niet op, stelt Navis. “Als het toch niet goed gaat, wordt veel te makkelijk de schuld gelegd bij gebrek aan motivatie. We hebben daarin als nefrologen veel achterstallig werk te verrichten.”

Zwaarder worden en minder eten

Na niertransplantatie worden mensen snel dikker. Navis: “De prednisolon die ze slikken zorgt voor gewichtstoename en wakkert bovendien de eetlust aan. Ze komen in het eerste jaar dan ook gemiddeld vijf kilo aan, met uitschieters naar vijftien kilo. Ik kwam in een transplantatiegroep eens een patiënt tegen die ik om die reden simpelweg niet meer herkende. Dus denken wij als nefrologen: ze eten te veel. Zelf heb ik dit in mijn opleiding ook meegekregen. Maar je kunt natuurlijk gewoon meten wat deze mensen daadwerkelijk eten. En wat bleek toen we dit gingen doen? Dat we er volledig naast zaten. Ze eten minder, en krijgen dus van alle voedingsstoffen minder binnen. Voor zout, kalium en eiwit hadden we die cijfers eigenlijk al twintig jaar beschikbaar, maar we dachten zo goed te weten hoe het zat dat we er nooit systematisch naar hebben gekeken.”

Na transplantatie eten mensen dus niet alleen minder zout, maar ook minder kalium. “Ze eten nog minder groenten dan de gemiddelde Nederlander,” zegt Navis, “minder eiwitten ook. Een derde heeft een eiwitintake van minder dan een gram per kilo lichaamsgewicht. Een deel zit zelfs onder de 0,8 gram, en dat is een onafhankelijke determinant van sterfte en van slechte levenskwaliteit. Je bent dan extreem moe en bent daardoor niet meer in beweging te brengen, waardoor je dikker wordt. Een gemene vicieuze cirkel. En belangrijk om te melden: een hoge eiwitinname verbetert niet alleen de levenskwaliteit en de overleving maar ook de overleving van de nier.”

Na transplantatie eten mensen dus niet alleen minder zout, maar ook minder kalium. “Ze eten nog minder groenten dan de gemiddelde Nederlander,” zegt Navis, “minder eiwitten ook. Een derde heeft een eiwitintake van minder dan een gram per kilo lichaamsgewicht. Een deel zit zelfs onder de 0,8 gram, en dat is een onafhankelijke determinant van sterfte en van slechte levenskwaliteit. Je bent dan extreem moe en bent daardoor niet meer in beweging te brengen, waardoor je dikker wordt. Een gemene vicieuze cirkel. En belangrijk om te melden: een hoge eiwitinname verbetert niet alleen de levenskwaliteit en de overleving maar ook de overleving van de nier.”

Het gaat niet vanzelf

Het punt is dat deze mensen in de tijd waarin ze nierpatiënt waren een eiwitbeperkend dieet moesten volgen. Hetzelfde probleem speelt zich af op het gebied van de kaliuminname. “We hebben deze mensen in hun tijd als dialysepatiënt altijd geleerd dat kalium gevaarlijk voor ze is”, zegt Navis. “Dat blijft hangen. Maar na de transplantatie is een te lage kaliumintake juist weer een onafhankelijke determinant voor overlijden. Dan is het dus zaak dat ze wél genoeg groenten eten. We realiseren ons nu pas dat mensen na transplantatie, als het dialysedieet vervallen is, niet vanzelf weer gezond gaan eten, en dat de angst voor kalium er nog lang in blijft zitten. Je moet mensen dus beter begeleiden bij het maken van de omslag van een (pre)dialysedieet naar gezonde voeding, en rekening houden met hun voorgeschiedenis, niet alleen medisch maar ook qua dieet.”

Wat hierbij niet helpt, stelt Navis, is dat de richtlijnen dit nog niet hebben opgepakt. “Op zich is dat terecht”, zegt ze. “Aanpassing van een richtlijn moet immers terdege wetenschappelijk onderbouwd worden, en over de relatie voeding en uitkomsten na transplantatie waren lange tijd geen goede gegevens beschikbaar. Maar de huidige gegevens laten zien dat hier snel werk van gemaakt moet worden in de richtlijnen.” 

De richtlijnen moeten ook meer aandacht besteden aan de relatie tussen niertransplantatie en leeftijd, stelt ze. “Het gaat over merendeels oudere patiënten. In de gezonde populatie ouderen is bij de helft al sprake van suboptimale vitamine-intake of zelfs een tekort. In onze patiëntenpopulatie is dit een extra groot probleem dat heel goed een deel van hun kwetsbaarheid kan verklaren. De richtlijnen lopen ook op dit gebied achter.”

Voedselvaardigheden

Tegelijkertijd stelt Navis dat nefrologen niet moeten wachten op aanpassing van de richtlijnen, omdat ook binnen de huidige richtlijnen al veel verbetering mogelijk is. “Patiënten gericht ondersteunen kan ook nu al”, vertelt ze. “De gegevens over hun eetpatroon vormen daarbij een belangrijk uitgangspunt. Onze patiënten blijken desgevraagd vooral behoefte te hebben aan praktische adviezen: betere voedselvaardigheden dus. Die praktische insteek is in de leefstijlwereld veel te veel verwaarloosd, waarschijnlijk omdat in onze samenleving theoretische kennis overgewaardeerd wordt. In het kader van het Lifelines-onderzoek1 hebben we onderzocht in hoeverre mensen eten volgens de richtlijn Gezonde voeding van de Gezondheidsraad. Wat blijkt: dat doet bijna geen enkele bevolkingsgroep, maar juist oudere vrouwen in hoge mate wel. Die hebben op de huishoudschool nog gezondheidsvaardigheden geleerd. Die kloof tussen theorie en praktische vaardigheden moeten we weer zien te overbruggen.”

Is hierin een rol weggelegd voor de nefroloog? “Ja”, zegt Navis met nadruk. “Niet in uitvoerende zin uiteraard. De nefrologen zijn niet de partij die een kookworkshop gaat leiden. Maar we moeten er wel veel meer oog voor hebben dat het belangrijk is om nierpatiënten gezondheidsvaardigheden aan te leren en we moeten hiervoor tot structurele samenwerking komen met paramedici. We moeten het organiseren. Het mag niet afhankelijk zijn van een individuele diëtist of de patiënt deze vaardigheden aangereikt krijgt. Het moet een vast onderdeel zijn van de begeleiding die de patiënt krijgt bij de niertransplantatie. Wat dat betreft is het mooi dat het vak leefstijlcoach zo in ontwikkeling is. Die kan in dit verband waardevol zijn, vooropgesteld dat die een zorgachtergrond heeft. Een verpleegkundige die hiervoor de betreffende modules heeft gevolgd kan deze rol ook prima op zich nemen. Maar welke professional het ook goed, we moeten in ieder geval veel meer gaan samenwerken.”

Gerjan Navis werkte tot haar emeritaat afgelopen mei als internist-nefroloog in het UMC Groningen. In 2000 werd ze hoogleraar experimentele nefrologie en in 2015 kwam daar de leerstoel voeding in de geneeskunde bij. In haar onderzoek heeft zij zich altijd gericht op het grote preventieve belang van leefstijlmanagement om de achteruitgang van de nierfunctie en complicaties bij nierschade te voorkomen. Ze is de initiatiefnemer van het concept Lifestyle Medicine, leefstijl als medicijn, en grondlegger van de leefstijlgeneeskunde in het UMCG. Ter gelegenheid van haar emeritaat is zij benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Bron:

  1. www.lifelines.nl/over-lifelines

Cystatine C meenemen in schatting nierfunctie bij ouderen

mrt 2024 | Chronische nierschade, Ouderen

Lees meer over Cystatine C meenemen in schatting nierfunctie bij ouderen

36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

mrt 2024

Lees meer over 36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

Nieuw instrument voor bepaling oorzaak afstoting donornier

mrt 2024 | Niertransplantatie

Lees meer over Nieuw instrument voor bepaling oorzaak afstoting donornier

Gunstig effect van sibeprenlimab bij IgA-nefropathie

mrt 2024 | Chronische nierschade

Lees meer over Gunstig effect van sibeprenlimab bij IgA-nefropathie

Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

mrt 2024

Lees meer over Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

mrt 2024

Lees meer over Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

Expertdebat SLE, Deel 3 - Praktische handvatten: Van zwangerschapswens tot de rol van B-cellen in lupus

11 mrt 2024 | Immuuntherapie, SLE

Lees meer over Expertdebat SLE, Deel 3 - Praktische handvatten: Van zwangerschapswens tot de rol van B-cellen in lupus

Optimaal teamwork bij de DM2-patiënt met chronische nierschade

27 feb 2024 om 20:00 | Chronische nierschade, Diabetes

Lees meer over Optimaal teamwork bij de DM2-patiënt met chronische nierschade

ASN Highlights 2023

28 nov 2023 om 20:30 | Chronische nierschade, Diabetes

Lees meer over ASN Highlights 2023

ERA Highlights 2023

11 jul 2023 om 20:00 | Dialyse, Niertransplantatie

Lees meer over ERA Highlights 2023

CMV-infecties bij post-transplantatiepatiënten; een behandellandschap in ontwikkeling

6 jun 2023 | Stamceltransplantatie, Virale infecties

Lees meer over CMV-infecties bij post-transplantatiepatiënten; een behandellandschap in ontwikkeling

Optimaal teamwork bij de DM2-patiënt met zeer hoog risico

30 mrt 2023 om 20:30 | Chronische nierschade, Diabetes, Hartfalen

Lees meer over Optimaal teamwork bij de DM2-patiënt met zeer hoog risico

Recidiverende nierstenen: diagnostiek en behandeling vereist een multidisciplinaire aanpak!

14 mrt 2023

Lees meer over Recidiverende nierstenen: diagnostiek en behandeling vereist een multidisciplinaire aanpak!

Expertdebat SLE en lupus nefritis - Deel 2

21 dec 2022 | Immuuntherapie, SLE

Lees meer over Expertdebat SLE en lupus nefritis - Deel 2

ASN Highlights 2022

1 dec 2022 om 20:30 | Chronische nierschade, Niertransplantatie, SLE

Lees meer over ASN Highlights 2022
Er zijn geen e-learnings gevonden.

Chronische nierschade: tijd voor verandering!

dinsdag 9 jan 2024 t/m donderdag 25 apr 2024 | Chronische nierschade

Lees meer over Chronische nierschade: tijd voor verandering!

ERA in ORANJE 2024

vrijdag 24 mei 2024 van 18:00 tot 21:45 | Chronische nierschade

Lees meer over ERA in ORANJE 2024

ERA in RED 2024

zaterdag 25 mei 2024 van 18:00 tot 21:45

Lees meer over ERA in RED 2024

Humorale respons bij nierpatiënten na derde dosis SARS-CoV-2-vaccin

mei 2022 | Chronische nierschade, Dialyse, Niertransplantatie, Vaccinatie, Virale infecties

Lees meer over Humorale respons bij nierpatiënten na derde dosis SARS-CoV-2-vaccin

Vergelijkbaar effect empagliflozine bij patiënten met en zonder AF

mei 2022 | Hartfalen

Lees meer over Vergelijkbaar effect empagliflozine bij patiënten met en zonder AF

Geen effect van natriumbicarbonaat op eGFR na niertransplantatie

mei 2022 | Chronische nierschade, Niertransplantatie

Lees meer over Geen effect van natriumbicarbonaat op eGFR na niertransplantatie

Symptomen en symptoomlast voor en na de start van dialyse onder oudere patiënten

mei 2022 | Chronische nierschade, Dialyse

Lees meer over Symptomen en symptoomlast voor en na de start van dialyse onder oudere patiënten

Nieuwe prognostische tool voor patiëntoverleving na niertransplantatie

mei 2022 | Niertransplantatie

Lees meer over Nieuwe prognostische tool voor patiëntoverleving na niertransplantatie

Behandeling hartfalen bij chronische nierziekte is complex

mei 2022 | Chronische nierschade, Hartfalen

Lees meer over Behandeling hartfalen bij chronische nierziekte is complex

Cystatine C-meting geeft betere risicostratificatie voor chronische nierschade

mei 2022 | Chronische nierschade

Lees meer over Cystatine C-meting geeft betere risicostratificatie voor chronische nierschade

De effecten van dapagliflozine gecombineerd met RAAS-remmers

mei 2022 | Chronische nierschade

Lees meer over De effecten van dapagliflozine gecombineerd met RAAS-remmers

Urineconcentraties van DKK3 voorspellen eGFR-daling en nefroprotectieve effectiviteit van antihypertensiva bij kinderen met chronische nierschade

mei 2022 | Chronische nierschade

Lees meer over Urineconcentraties van DKK3 voorspellen eGFR-daling en nefroprotectieve effectiviteit van antihypertensiva bij kinderen met chronische nierschade

ERA Highlights 2023 Podcast

aug 2023 | Dialyse, Niertransplantatie

Lees meer over ERA Highlights 2023 Podcast

Maximale RAAS-blokkade bij CKD-patiënten met (risico op) hyperkaliëmie

nov 2020

Lees meer over Maximale RAAS-blokkade bij CKD-patiënten met (risico op) hyperkaliëmie

MedNet Nefrologie 2023-03

dec 2023

Lees meer over MedNet Nefrologie 2023-03

MedNet Nefrologie 2023-02

jul 2023

Lees meer over MedNet Nefrologie 2023-02

MedNet Nefrologie 2023-01

apr 2023

Lees meer over MedNet Nefrologie 2023-01

MedNet Nefrologie 2022-03

dec 2022

Lees meer over MedNet Nefrologie 2022-03

MedNet Nefrologie 2022-02

jul 2022

Lees meer over MedNet Nefrologie 2022-02

MedNet Nefrologie 2022-01

apr 2022

Lees meer over MedNet Nefrologie 2022-01