Ondanks alle technologische ontwikkelingen is de kans op overlijden van hemodialysepatiënten (HD) nog steeds sterk verhoogd ten opzichte van de gezonde populatie. Dit komt enerzijds door de onderliggende aandoening die heeft geleid tot de verminderde nierfunctie en anderzijds door een aantal risicofactoren die ontstaan door de verminderde nierfunctie of de hemodialysebehandeling. Nationale en internationale richtlijnen geven advies omtrent streefwaarden van deze risicofactoren. Er is echter weinig onderzoek gedaan naar de onderliggende samenhang van risicofactoren en de mogelijke invloed op elkaar.
Er zijn veel voorkomende risicofactoren van HD-patiënten: volume-overbelasting, bloeddruk, ondervoeding, inflammatie en hyponatriëmie. Het doel van dit proefschrift was de bestudering van de onderlinge relatie en de beïnvloeding hiervan op elkaar en de relatie van de individuele risicofactoren met de uitkomst mortaliteit.
In dit proefschrift hebben we voor de bepaling van volume-overbelasting en de mate van ondervoeding gebruikgemaakt van de body-compositiemeter (BCM), gebaseerd op de bioimpedantietechniek om de lichaamssamenstelling te meten. Deze metingen werden verricht voor aanvang van de HD-behandeling.
Solitaire risicofactoren
In dit proefschrift vonden we dat bij 81,1% van de HD-patiënten een van de onderzochte risicofactoren aanwezig was. We vonden dat niet alleen grote hoeveelheden van volume-overbelasting voor dialyse (vanaf > +2,5 L) maar ook geringere hoeveelheden van volume-overbelasting voor dialyse (vanaf +1,1 L tot + 2,5 L) geassocieerd waren met een verhoogd risico op overlijden. Ook vonden we dat ondervulling na hemodialyse (< -1,1 L) geassocieerd was met de beste overlevingskansen, maar dat ondervulling voor dialyse ook geassocieerd is met een verhoogd risico op overlijden. Dit was tot dan toe niet aangetoond in de internationale literatuur.
Hyponatriëmie blijft voor HD-patiënten sterk geassocieerd met een verhoogd risico op overlijden, zelfs als dit gecorrigeerd is voor de aanwezigheid van inflammatie, ondervoeding en volume-overbelasting. Wij denken dat de aanwezigheid van hyponatriëmie bij HD-patiënten een uiting kan zijn van een onderliggend cluster van risicofactoren als ondervoeding en inflammatie en niet een opzichzelfstaand ziektebeeld is. De solitaire aanwezigheid van de risicofactor ondervoeding in HD-patiënten gaf geen verhoogd risico op overlijden. Dit is opvallend maar in lijn met recente literatuur waar dit verhoogde risico op overlijden alleen werd waargenomen bij gelijktijdige aanwezigheid van andere risicofactoren.
Clusters van risicofactoren
Het gelijktijdig aanwezig zijn van meerdere risicofactoren zorgde voor een verandering van het overlijdensrisico. Zo was er voor ondervoeding in aanwezigheid van inflammatie en/of volume-overbelasting wel een toegenomen risico op overlijden. En er is een hoger risico op overlijden in mensen met een afwijkende volumestatus als er ook inflammatie aanwezig is. De relatie tussen bloeddruk en een verhoogd risico op overlijden, wordt, zoals gevonden in het proefschrift, beïnvloed door de volumestatus.
Dynamiek van risicofactoren
Risicofactoren komen vaak gelijktijdig voor in HD-patiënten. We onderzochten of de aanwezigheid van een afwijkende volumestatus lijdt tot de ontwikkeling van inflammatie of andersom (de aanwezigheid van inflammatie lijdt tot afwijkingen in de volumestatus) omdat hier nog geen eenduidige consensus over bestaat in de literatuur. Hier konden wij helaas ook geen eenduidig antwoord op geven. Het lijkt met name te gaan om een cluster van risicofactoren die elkaars relatie met survival beïnvloeden en waarbij, wanneer meerdere risicofactoren chronisch aanwezig zijn, het risico op overlijden sterk toeneemt. Signalering van dit cluster van risicofactoren is van groot belang. Toekomstige studies zullen richting moeten geven aan waar en óf interventies kunnen plaatsvinden om het verhoogde risico op overlijden te reduceren.
De promotie
Marijke Dekker, nefroloog bij Maasstad Ziekenhuis, promoveerde 17 september 2020 aan Maastricht University op het proefschrift ‘Associations and dynamics of risk factors in hemodialysis patients’. De promotor was prof. dr. J.P. Kooman, de copromotoren waren prof. dr. P. Kotanko (Renal Research Institute, New York) en dr. C.J.A.M. Konings (Catharina Ziekenhuis, Eindhoven).