Bij de blootstelling aan zonlicht bestaat een dilemma tussen vorming van vitamine D en bescherming tegen huidkanker. “Eigenlijk zouden mensen voor hun vitamine D in de lente en zomer onder lunchtijd in polonaise even de zon in moeten, het liefste met ontbloot bovenlijf”, zegt dr. Arjan van Dijk, voorzitter van het Zonkrachtactieplatform (ZAP), “maar dat zit er met onze cultuur niet in.”
Huidgewenning: maar hoe dan?
Op de website van de NVDV staat dat je je verstandig moet gedragen wat betreft de blootstelling aan zonlicht. Het motto is: weren, kleren, smeren. Een ander advies is om de huid in de lente voorzichtig te laten wennen aan zonlicht. Van Dijk vraagt zich af: “Als je vanaf het begin van het jaar met factor 50 op en UV-werende kleren aan binnenshuis werkt en leeft, en je vervolgens in de zomer 3 weken vrij neemt en naar de Middellandse Zee gaat, hoe goed is je huid dan gewend? Bovendien verheugen mensen zich op hun zomervakantie. Die willen dan geen zwaar beperkend advies krijgen, maar een handelingsperspectief om naar buiten te gaan.”
Huidkanker komt doordat stam- en voorlopercellen in de basaallaag, op 70 μm diep, gemuteerd raken, legt Van Dijk uit. “Het idee is dat door het wennen van de huid aan UV-straling de opperhuid verdikt. Dan liggen die stamcellen hopelijk buiten bereik en heb je minder kans op huidkanker.”
Hoe verdik je de epidermis? “Dat doe je niet met een zonnebank, want die geeft vooral UVA-straling”, reageert Van Dijk. “Daar wordt je huid wel bruiner van, maar niet dikker. Hoe dan wel? Iedereen zou in het voorjaar regelmatig midden op de dag kort naar buiten moeten. Er zijn echter hooguit 1 miljoen buitenwerkers in Nederland die dit doen; de rest zit binnen. Als je voor of na school of werk naar buiten gaat, dan staat de zon te laag en verdikt je huid niet. Dat is hetzelfde soort licht als van een zonnebank, met heel veel UVA en weinig UVB.” Hoe zorg je ervoor dat je alle huiddelen laat wennen die in de zomer blootgesteld zullen gaan worden? “Ik zou graag begrijpen hoe we mensen een handelingsperspectief kunnen bieden voor dat geleidelijk wennen.”
Vitamine D
Zonlicht veroorzaakt niet alleen schade, maar is ook nodig voor vitamine D-productie. Het advies is om dagelijks een kwartier lang handen, gezicht en nek aan zonlicht bloot te stellen. “Vitamine D maak je alleen aan als de zon hoog staat, dus in de lente en zomer. In de herfst en winter maakt in Nederland niemand meer vitamine D aan”, zegt Van Dijk.
Onduidelijk is hoe lang je naar buiten moet voor een optimale vitamine D-status. Vitamine D heeft meerdere functies, onder andere in spieren en botten, maar zorgt ook voor modulatie van het immuunsysteem. De Gezondheidsraad adviseert om in actie te komen als iemands vitamine D-waarde onder de 30 nmol/l zakt. In Duitsland en de Verenigde Staten ligt het interventieniveau op 50 en Nederlandse huisartsen en klinisch chemici hebben de leus: ‘80 is prachtig!’ Dat scheelt een factor 3 met de Gezondheidsraad.
De keuze van de Gezondheidsraad voor een ondergrens van 30 nmol/l komt doordat voor de bewezen invloed van vitamine D op de botgezondheid een hogere waarde niet nodig lijkt. “Voor het immuunsysteem is vermoedelijk wel een hogere status nodig, maar die halen de meeste mensen niet”, reageert Van Dijk. “De meeste mensen zitten namelijk de hele dag binnen. Globaal kun je dus zeggen wie er in Nederland een vitamine D-supplement nodig hebben: in herfst en winter iedereen, omdat de zon dan te laag staat om met behulp van zonlicht vitamine D aan te maken, en in lente en zomer iedereen behalve buitenwerkers en scholieren die midden op de dag buiten gymmen, sporten of naar huis lopen of fietsen.”
Voedselconsumptiepeiling en jager-verzamelaars
Van Dijk ziet nog een probleem: “Het suppletieadvies is gebaseerd op een voedselconsumptiepeiling. In de analyse hiervan zit volgens mij een rekenfout. Er is geen rekening gehouden met remissie van vitamine D uit lichaamsvet. Vitamine D-inname blijkt volgens eigen (niet-gepubliceerde) berekening, na correctie hiervoor, een factor 10 minder efficiënt dan aangenomen.”
Bovenstaande betekent dat de suppletie- en blootstellingsadviezen minder doen dan gehoopt, concludeert Van Dijk. “Zeker als je streefwaarde driemaal zo hoog ligt. De vitamine D-status is ook een maat voor de blootstelling aan zonlicht. Jager-verzamelaars zijn de hele dag buiten en zitten op zo’n 150 nmol/l. Die hoge waarde zou een biologisch nut kunnen hebben. Een kwartiertje handen, gezicht en nek is vermoedelijk echt niet genoeg. Een zo groot mogelijk huidoppervlak midden op de dag kort blootstellen is het veiligst. En ook hiervoor is een zonnebank niet de oplossing.”