Heterogeniteit in de ziekte van Alzheimer – een data-gedreven benadering

Delen via:

De ziekte van Alzheimer wordt gekenmerkt door geleidelijk verlies van cognitieve functies. Meestal betreft dit vooropstaande geheugenproblemen. Cognitief verval bij Alzheimer is echter heterogeen, waarbij een deel van de patiënten juist vooropstaande klachten heeft van andere cognitieve functies dan het geheugen, zoals taal, visuoruimtelijk inzicht of executief functioneren.

Klinisch belang van dit onderzoek

Het beter begrijpen van deze cognitieve heterogeniteit is belangrijk voor zowel de patiënt van vandaag als van morgen. Voor de patiënt van vandaag is het zo vroeg mogelijk herkennen van de ziekte belangrijk voor het krijgen van de juiste diagnose en begeleiding. Nu krijgen patiënten met Alzheimer zonder vooropstaande geheugenklachten vaak in eerste instantie de diagnose depressie of burn-out, juist als de ziekte op jonge leeftijd begint. Er wordt pas later aan Alzheimer gedacht als het cognitief verval progressief blijkt ondanks (vaak jarenlange) behandeling voor de misdiagnose. Voor de patiënt van morgen is een beter begrip van heterogeniteit belangrijk in de zoektocht naar curatieve therapie; mogelijk zijn er verschillende aangrijpingspunten voor de verschillende cognitieve verschijningsvormen.

Identificatie van cognitieve subtypes

Er zijn reeds klinische criteria ontwikkeld voor enkele cognitieve Alzheimer-subtypes, i.e. de logopene variant van primair progressieve afasie en posterieure corticale atrofie. Ervaring in de spreekkamer leerde ons echter dat meer patiënten met de ziekte van Alzheimer een relatief gespaard geheugen hebben dan het zeer kleine deel dat aan de expliciete klinische criteria voldoet van de genoemde subtypes.
Wij hebben cognitieve heterogeniteit in de ziekte van Alzheimer onderzocht door subtypes te identificeren met een data-gedreven methode: clusteranalyse van neuropsychologische testresultaten. Clusteranalyse is een statistische methode waarmee in een heterogene groep clusters (subtypes) kunnen worden geïdentificeerd waarbinnen patiënten meer op elkaar lijken dan op de patiënten van andere clusters, in ons geval op basis van hun cognitief profiel. Een groot voordeel een data-gedreven methode zoals clusteranalyse is dat de resultaten – de gevonden subtypes – niet worden bepaald door interpretatie van onderzoekers. In andere woorden: de analyses worden gedaan op de totale groep patiënten met de ziekte van Alzheimer zonder dat een onderzoeker vooraf stuurt welke, of hoeveel, subtypes logisch zijn om te worden geïdentificeerd.

Kenmerken van cognitieve subtypes

Voor de identificatie van cognitieve subtypes hadden we data beschikbaar van vier grote cohorten met patiënten met alzheimerdementie uit Europa en de VS, waaronder het Amsterdam Dementia Cohort van Alzheimercentrum Amsterdam. In deze cohorten vonden wij consequent een subtype met vooropstaande geheugenklachten en een subtype met een relatief gespaard geheugen en juist stoornissen van andere cognitieve functies. In totaal behoorde 40% van de patiënten met alzheimerdementie tot het subtype met een relatief gespaard geheugen. Ten opzichte van het subtype met vooropstaande geheugenklachten waren deze patiënten jonger, droegen zij minder vaak het risicogen APOE e4 en hadden ze relatief weinig hippocampusatrofie, terwijl er juist meer atrofie elders in de hersenen te zien was. Ondanks de jongere leeftijd had dit subtype ten tijde van diagnose een lagere (slechtere) score op de Mini-Mental State Examination (MMSE), terwijl zij juist een kortere duur van klachten rapporteerden. Deze bevindingen waren voor ons een aanleiding om longitudinale analyses te doen met deze cognitieve subtypes. Hieruit bleek dat het subtype met een relatief gespaard geheugen snellere achteruitgang toonde op basis van hun MMSE-score en een hogere mortaliteit had vergeleken met het subtype met een relatief gespaard geheugen.

Dr. N.M.E. Scheltens

De Promotie
Nienke Scheltens, neuroloog in opleiding aan het Amsterdam UMC, promoveerde op 17 december jl. aan de Vrije Universiteit van Amsterdam op het proefschrift getiteld: ‘Understanding heterogeneity in Alzheimer’s disease – a data-driven approach’. De promotiecommissie bestond uit promotoren prof. dr. W.M. van der Flier en prof. dr. B.N.M. van Berckel en copromotoren prof. dr. Ph. Scheltens en dr. B.M. Tijms.

RAS-ALS: Effectiviteit van rasagiline in subgroepen

mrt 2024 | Bewegingsstoornissen

Lees meer over RAS-ALS: Effectiviteit van rasagiline in subgroepen

36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

mrt 2024

Lees meer over 36% van de geregistreerde klinische trials heeft geen gepubliceerde resultaten

De lengte van een gen bepaalt veroudering

mrt 2024 | Dementie

Lees meer over De lengte van een gen bepaalt veroudering

Fase III-studies naar gantenerumab bij vroege ziekte van Alzheimer

mrt 2024 | Dementie

Lees meer over Fase III-studies naar gantenerumab bij vroege ziekte van Alzheimer

Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

mrt 2024

Lees meer over Medisch bewijs sneller vinden met EvidenceHunt

Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

mrt 2024

Lees meer over Sluisgeneesmiddelen: alle ins en outs

Keynote webinar | Spotlight on sleep in brain health

2 mei 2024 om 18:00

Lees meer over Keynote webinar | Spotlight on sleep in brain health

Neurologisch Jaaroverzicht 2023

20 feb 2024 | Bewegingsstoornissen, Dementie, Epilepsie, Hoofdpijn, Multipele Sclerose, Neuro-vasculair

Lees meer over Neurologisch Jaaroverzicht 2023

Masterclass Wervelkolom Welzijn: hedendaagse inzichten en oplossingen

30 jan 2024 om 20:00

Lees meer over Masterclass Wervelkolom Welzijn: hedendaagse inzichten en oplossingen

Plaatsbepaling van device-aided therapies (DATs) bij de ziekte van Parkinson

7 aug 2023 | Bewegingsstoornissen

Lees meer over Plaatsbepaling van device-aided therapies (DATs) bij de ziekte van Parkinson

MS: welk middel voor welke patiënt?

9 mrt 2023 | Multipele Sclerose

Lees meer over MS: welk middel voor welke patiënt?

Neurologisch Jaaroverzicht 2022

1 feb 2023 | Bewegingsstoornissen, Dementie, Epilepsie, Hoofdpijn, Multipele Sclerose, Neuro-vasculair

Lees meer over Neurologisch Jaaroverzicht 2022

Antistolling en bloedingen

8 dec 2022 om 20:00

Lees meer over Antistolling en bloedingen

Masterclass Diabetes: Pijn & Polyfarmacie

20 okt 2022 | Diabetes

Lees meer over Masterclass Diabetes: Pijn & Polyfarmacie

Webcast Immuuntherapie: herkennen van bijwerkingen en acties voor de niet-oncoloog

12 okt 2022 | Immuuntherapie

Lees meer over Webcast Immuuntherapie: herkennen van bijwerkingen en acties voor de niet-oncoloog
Er zijn geen e-learnings gevonden.

B-cel therapieën bij MS: impact op immunologie

maandag 10 jun 2024 van 18:00 tot 21:30 | Multipele Sclerose, Vaccinatie

Lees meer over B-cel therapieën bij MS: impact op immunologie

EAN in ORANJE 2024

maandag 1 jul 2024 van 18:00 tot 21:45 | Bewegingsstoornissen, Epilepsie, Neuro-vasculair

Lees meer over EAN in ORANJE 2024

Galcanezumab effectief en goed verdragen bij therapieresistente migraine

jul 2020 | Hoofdpijn

Lees meer over Galcanezumab effectief en goed verdragen bij therapieresistente migraine

Release van perifere neuropeptiden afgenomen bij PCOS en migraine

jul 2020 | Hoofdpijn

Lees meer over Release van perifere neuropeptiden afgenomen bij PCOS en migraine

Gebruik geen opioïden voor migraineaanvallen

jul 2020 | Hoofdpijn

Lees meer over Gebruik geen opioïden voor migraineaanvallen

Grote ziektelast van episodische en chronische migraine

jul 2020 | Hoofdpijn

Lees meer over Grote ziektelast van episodische en chronische migraine

Erenumab steeds meer gebruikt in de dagelijkse praktijk

mei 2020 | Hoofdpijn

Lees meer over Erenumab steeds meer gebruikt in de dagelijkse praktijk

Predictiemodellen steeds beter in staat om prognose van ALS te voorspellen

mei 2020 | Bewegingsstoornissen, Neuro-musculair

Lees meer over Predictiemodellen steeds beter in staat om prognose van ALS te voorspellen

Risdiplam verbetert motoriek bij zuigelingen met SMA1

mei 2020 | Bewegingsstoornissen, Neuro-musculair

Lees meer over Risdiplam verbetert motoriek bij zuigelingen met SMA1

Biomarkers belangrijker dan klinische status bij vroege ziekte van Alzheimer

mei 2020 | Dementie

Lees meer over Biomarkers belangrijker dan klinische status bij vroege ziekte van Alzheimer

Voorspellers voor status epilepticus gevonden

mei 2020 | Epilepsie

Lees meer over Voorspellers voor status epilepticus gevonden

Podcast: AI in stroke - Using deep learning to predict clinical outcomes after stroke

jan 2024 | Neuro-vasculair

Lees meer over Podcast: AI in stroke - Using deep learning to predict clinical outcomes after stroke

Podcast: Stem cell therapy for PD - A new era for managing Parkinson’s disease?

dec 2023 | Bewegingsstoornissen

Lees meer over Podcast: Stem cell therapy for PD - A new era for managing Parkinson’s disease?

Podcasts migraine: de laatste ontwikkelingen in de behandeling van migraine

aug 2021 | Hoofdpijn

Lees meer over Podcasts migraine: de laatste ontwikkelingen in de behandeling van migraine

Real World Evidence in MS

jan 2020 | Multipele Sclerose

Lees meer over Real World Evidence in MS

MedNet Neurologie 2023-04

dec 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-04

MedNet Neurologie 2023-03

sep 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-03

MedNet Neurologie 2023-02

jun 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-02

MedNet Neurologie 2023-01

mrt 2023

Lees meer over MedNet Neurologie 2023-01

MedNet Neurologie 2022-04

dec 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-04

MedNet Neurologie 2022-03

sep 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-03

MedNet Neurologie 2022-02

jun 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-02

MedNet Neurologie 2022-01

mrt 2022

Lees meer over MedNet Neurologie 2022-01